Fa'aaura'a ta'a-è no te autaipera'a e te Pū no te Parurura'a 'Atomi

Te fa'aaura'a arata'i no te autaipera'a tu'urimahia i rotopu ia Porinetia farani e te Mana no te Parurura'a 'Atomi (ASN) i te 28 no titema 2012, te fa'anaho ra ia ha'amauhia ia i te mau matahiti tata'itahi ato'a hō'ē « fa'aaura'a ta'a-è no te autaipera'a » matahiti, o te fa'ata'a hu'ahu'a maite maira i te tapura 'ohipa no te matahiti i roto i te mau tuha'a tata'itahi o tei fa'ata'a a'èhia na no te autaipera'a .

Te tareni a te ASN o te horo'ara'a ia i te tauturu no te fa'atupura'a i te mau fa'anahora'a aura'a hohonu no te ta'ero 'ātomi o tei fa'a'itehia i roto i te hau no Porinetia farani e te mau ti'a fa'atere o te fa'a'ohipa nei i te mau uriuri o te fa'ahuru è i te mau 'ātoma.

E 'āfa'i ato'a mai 'ōia i tā'na tauturu na roto i te mau papa'ira'a puta e te mau 'ihi rave'a 'aravihi no ni'a i te parau tumu no te parurura'a 'atomi i te pae no te 'Ea, no 'Ihi ma'imira'a, no te Pū hamanira'a tauiha'a e no te 'Ohipa a Porinetia farani.

I teie matahiti 2017 nei, tei roto ihoa i te fa'a'āpira'a i te parau fa'ati'a a te piha a te taote 'itotopia a te CHPF (Pu Utuutura'a Ma'i) no Ta'aone, e te fa'a'apira'a i te parau fa'ati'a a te piha no te ratira'a rapa'au a te CHPF (Pu Utuutura'a Ma'i) no Ta'aone.

Na roto i te tareni a te ASN no te 'ātopa 2016, ua hi'opo'ahia te Pū no te mau 'Ohipa Rarahi a Porinetia (PORP=LTPP), te piha rapa'aura'a ma'i ta'ero 'ātomi, te piha no te ratiora'a, te mau piha hoho'a rapa'aura'a a te Pū Utuutura'a Ma'i no Ta'aone. E 'ōpanihia te mau hi'opo'ara'a i te 2017 nei.


Horo'ara'a i te tauturu moni no te fa'ahotura'a na te mau 'Āmuitahira'a tu'aro

Ua ha'amana te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau i te horo'ara'a i te mau tauturu moni no te fa'ahotura'a no te hō'ē faito ta'ato'a 4 453 000 toata farane na e to'omaha mau 'Āmuiahira'a tu'aro no roto i te piha toro'a a te hau.

E nehenehe ia na roto i te reira mau paturura'a faufa'a moni e ho'ohia mai te materia ta'a-è no teie fā no te ha'amaita'i i te a'a'ohipara'a o te tū'aro a te ta'ato'a tera ra no te faito teitei ato'a i Porinetia farani nei.


Horo'ara'a i te mau tauturu faufa'a moni na te mau taiete

No tā'na tapura 'ohipa no te ha'amahuta i te fa'arava'ira'a faufa'a, ua ha'amau mai te Haufenua e piti fa'anahora'a tauturu.

Te matameha'i, no ni'a i te hō'ē tauturu mauha'a a te mau taiete 'ohipa rii na'ina'i (AEPE) no te tauturura'a ia ratou i roto i te rātou mau 'Ōpuara'a no te fa'atupu e aore ia no te fa'ahotu i ta rātou tapura 'ohipa.

Te piti, o te 'iriti mai ia i te hō'ē tauturu no te fa'ahotu fa'ahoura'a i te mau faretoa rii na'ina'i e te mau fare tama'ara'a (ACPR) no te tauturura'a atu ia rātou i roto i ta rātou 'Ōpuara'a no te fa'arava'i i ta ratou tapura 'ohipa no ta rātou ihoa mau vahi tapiho'ora'a tauiha'a e aore ra fare tama'ara'a i Porinetia farani.

No te mape'era'a e 5 mau Totaiete o tei ani mai hō'ē no taua na tauturu ra e piti, ua farii te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau e horo'a i te mau tauturu faufa'a moni no te hō'ē faito e 12 332 000 toata farane.
Mai te 'ōmuara'a mai o teie matahiti, 455 287 390 toata farane o tei horo'ahia na e 316 mau totaiete 'ohipa e i roto i te reira, e 268 199 890 toata farane na e 203 mau totaiete 'ohipa na roto i te fa'anahora'a AEPE, e 187 087 500 toata farane na e 113 mau totaiete 'ohipa na roto i te fa'anahora'a ACPR.


Horo'ara'a i te hō'ē tauturu moni na te ta'atira'a Tahina Show no te ta'urua nui no Bellingham i Peretane

Ua horo'a mai te Tomite no te Hi'opo'a i te 'Āfata Terera'a Faufa'a e Faufa'a moni, i te hō'ē mana'o farii na roto e 8 reo farii e hō'ē reo ma'iti 'ore, i ni'a i te 'ōpuara'a fa'aotira'a mana no te horo'a i te hō'ē tauturu moni na te ta'atira'a Tahina Show no te hō'ē faito 1,8 mirioni toata farane, e nehenehe ai ia'na e 'amui atu i roto i te ta'urua nui no Bellingham i Peretane o te tupu atu i te 12 e tae roa mai i te 20 no 'ātete i mā'iri a'e nei.

E fa'ata'iruru te ta'urua nui no Bellingham i te mau tōtaiete ato'a no te fa'a'ite'ite i ta rātou tata'itahi mau ta'ere, mau ha'uti, ta'na rahu'ara'a e tā'na 'ohipa rima 'i. Na roto i te reira fa'anahora'a faufa'a rahi, paturuhia e te Tomite no te Araao no te mau Fa'anahora'a no te mau Ta'urua nui no te 'Upa e no te mau Rahu'ara'a Tumu (CIOFF), o tei fa'atu'i na i te ro'o o Porinetia farani i rotopu i te mau fenua ato'a o teio 'āmui atu na i roto i te reira ta'urua nui.

Te CIOFF o te hō'ē 'Āmuitahira'a e 'ere i ta te Hau (ONG) autaipe e te UNESCO o te ha'a no te fa'atiani i te faufa'a tupuna materia 'ore na roto i te mau huru 'apara'a ato'a, mai te 'ori, te 'upa'upa, te mau ha'utira'a, te mau peu ta'ere, te mau peu tumu e te tahi atu a mau rahuara'a. Te 'ohipa nei taua 'Āmuitahira'a ra na roto hau atu i te 90 rahira'a fenua, e o te ani rahihia maira no te fa'atupura'a hau atu i te 250 rahira'a ta'urua nui araao no te 'upa e no te mau rahuara'a tumu. Te vai ato'a nei te reira Pū i Porinetia nei mai te 2007 maira, e o te peretitenihia ne e Mickaela Folituu, e horo'a te CIOFF na e rave rahi mau rahua e mau rima 'i i te rave'a no te fa'atiani i te Fenua nei i roto i te mau ta'urua ta'ere a te CIOFF araao. Ua tere atu na te mau pupu 'ori i Metito, i 'Itaria, i Herevetia e aore ia i te mau Fenua-raro ma na roto i te rurura'a rahi « Ta'urua nui no te 'Upa no te Ao a te CIOFF » o te tupu i te maha matahiti ato'a i roto i te hō'ē Fenua ta'a-è.

Ua matutuhia te faito no te 'Āfata faufa'a e hina'arohia i ni'a i te 7,3 mirioni toata farane ma e tauturu hia mai e te tahi è atu mau turu, te Fa'aterehau no te Ta'ere no te faito e 2 mirioni toata farane, te 'oire no 'Uturoa no te faito 1,6 mirioni toata farane e te hō'ē tionon moni 'aitarahuhia mai i ni'a i te faito 1,9 mirioni toata farane.

Te tuha'a a te Fa'aterera'ahau ti'a'a i te Fariira'a Ratere no te reira huru ta'urua o te ō i roto i te fa'anahora'a no te 'ihirave'a no te fa'ahotura'a i te fariira'a ratere a Porinetia farani 2015-2020. Ua mā'iti te 'Āpo'ora'ahau i te hō'ē « fariira'a ratere i rotopu i te natura e te ta'ere ». Te tauto'ora'a a te ta'atira'a o te pa'epa'era'a ia i te reira fā ia puroro te parau no te ta'ere porinetia na roto i tā'na mau rahua i ni'a i te hō'ē Fenua no rapae'au.


Horo'ara'a i te tareni no te 'atu'atura'a i te mau tuha'a no te mau tahua manureva i roto i te Fa'aterera'a no te manureva tivira

Ua fa'aoti te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau e horo'a i te tareni no te 'atu'atura'a i te mau tahua no te rerera'a manureva e fatuhia e Porinetia farani i roto i te rima o te piha toro'a no te Manureva tivira (DAC).

'Oia mau, mai te peu e, te tareni no te 'atu'atu i te mau tahua taura'a manureva tei raro a'e ia i te ti'a'aura'a a te DEQ, te tahi ra tuha'a to'na tei roto ia i te DAC. E mea ti'a ia ha'aputuhia te 'atu'atura'a no te reira tuha'a a te hau i roto ho'e noa pu, ma te auraro i te mau fa'aturera'a no te mau fenua o te hau o te horo'a ra i te 'atu'atura'a i roto i te piha a te hau e ti'a'au ra i te manureva tivira.

Te tauira'a i te tareni i roto i te DAC e mape'ehia'tu ia te reira e te mau rave'a ta'ata rave 'ohipa no te reira tareni. No te reira fa'anaho fa'ahoura'a, 11 mau rave 'ohipa e 'ohipa nei i roto i te DEQ, e 3 rave 'ohipa no te mau tahua taura'a manureva a te Hau fenua e 8 tuhahia na roto i te mau tuha'a fenua ato'a.

E o atu i roto i te reira fa'atauira'a te horo'a ato'ara'a i te mau rave'a materia e te mau mauha'a hina'arohia no te ravera'a i te reira tareni.

Te ha'ara'a i te taua mau tapura 'ohipa ra no te 'atu'atura'a e arata'ihia te reira e te mau ti'a toru na roto i te mau parau anira'a. E fa'a'iteha'tu te tapura no te mau taiete tapatana a te DEQ i te DAC i mua nei, e e mau rave 'ohipa tapatana e fa'aara ato'ahia'tu ia no te tareni 'api no te tu'atira'a no taua tareni ra.


Horo'ara'a i te tauturu moni na te 'Āmuitahira'a no te mau Aupupu Paruru i te feia rave 'ohipa no Porinetia / Puai 'ohipa (CSTP/FO)

Ua farii ha'amana te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau e horo'a, na te 'Āmuitahira'a no te mau Aupupu Paruru i te Feia rave 'ohipa CSTP/FO, i te hō'ē tauturu moni no te terera'a 'ohipa roto fa'ata'ahia no te paturu faufa'a moni i te tahi tuha'a no tā'na mau ha'amau'ara'a no teie matahiti 2017.

Te mau Pū aupupu ato'a paruru i te feia rave 'ohipa o tei 'ite manahia i Porinetia farani nei, 'ōia mau, e nehenehe ia tā'na e fana'o i te hō'ē tauturu moni no te terera'a 'ohipa roto, ia au i te 'oti'a o te mau faufa'a moni e vai matara ra, i muri a'e i te horo'ara'a mana'o o te Tomite no te Hi'opo'ara'a 'Āfata Terera'a Faufa'a e Faufa'a moni a te 'Āpo'ora'a rahi no Porinetia farani.
Te vehi rata ta'ato'a, o tei ha'amauhia i ni'a i te faito 19 mirioni toata farane, no 2017, ua 'ōperehia ia, ia au i te rahira'a parahira'a o tei haruhia e te mau Aupupu tata'itahi i roto i te mau ma'itira'a ti'ara'a toro'a no 2015 e 2016.

No reira, nia au i te rahira'a parahira'a i haruhia mai e te 'Āmuitahira'a no te Aupupu CSTP/FO o te mau ra 1039 no tera mau ti'a ma'itihia e 2624 no roto mai i te reira mau ma'itira'a, te faito o te tauturu moni o te horo'ahia'tu na'na, tei ni'a ia i te faito e 7 523 247 toata farane.


Horo'ara'a i te tauturu moni na te mau Piha 'ohipa no te Fa'aora'a i ni'a i te Ti'ara'a 'ohipa i te mau tino Huma (PNFO=APRP)

Ua vauvau mai te Fa'aterehau no te 'Ohipa, o Tea Frogier, i roto i te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau, e piti tau 'ōpuara'a fa'aotira'a mana no te ani mai e horo'a na te APRAP, hō'ē tauturu moni na ni'a i te ti'ara'a ei tauturu no te toro'a e ei tauturu moni no te fa'ahotura'a.

Na roto i tā'na mau titaura'a no ni'a i te fa'aora'a i ni'a i te ti'ara'a toro'a 'ohipa i te feia rave 'ohipa huma, te ha'apapu ra te ture 'ohipa i te hō'ē fa'aturera'a no te mau pū 'ohipa paruruhia, o te mau ra i te mau fa'anahora'a e au no te fa'aora'a'tu i ni'a i te ti'ara'a toro'a 'ohipa i te mau rave 'ohipa huma.

Te mau Piha 'Ohipa no te fa'aora'a i ni'a i te ti'ara'a toro'a i te mau ta'ata huma, o te pū 'otahi roa ia no te reira huru faito, o te nehenehe e fa'a'ore i te tute a te mau taiete 'ohipa no te tahi tuha'a no te titaura'a ti'ara'a 'ohipa o te feia rave 'ohipa huma no ta rātou ti'ara'a fa'a'ohipa.

Te fa'ata'a ra te ture 'ohipa e te mau tauturu moni o te tatarahia mai mai roto mai i te 'Āfata no te Fa'aora'a Ti'ara'a Toro'a no te Feia rave 'ohipa huma (FIPTH) o te nehenehe e fana'ohia e te mau taiete 'ohipa autano, e fa'aotihia te reira i roto i te mau tauturu moni hau no te matahiti.

Matutuhia i ni'a i te pàpà no e to'o 19 mau rave 'ohipa huma, te faito no te tauturu moni o te horo'ahia na te APRP no te matahiti, tei ni'a ia i te faito e 25 085 928 toata farane.
No te mau ti'ara'a 'ohipa pu'etau 'i, te faito teitei roa no te tauturu i ni'a i te ti'ara'a no te hō'ē rave 'ohipa huma e mea 'aifaito ia i ni'a i te 80 % o te moni 'ohipa ropu a te feia rave 'ohipa fa'aotihia e fa'a'ohipa pueueu (i te 1 ra no 'atopa 2 014, te SMIG (moni tahua) tei ni'a ia i teie mahana i te 904,82 toata farane i te hora no te rahira'a 169 hora) i roto i te pu'etau ia au i te ture o te 'ohipa.

No te mau ti'ara'a 'ohipa taime ta'oti'a, e matutuhia te reira moni ia au i te taime 'ohipara'a.
Tauturu no te fa'ahotura'a 2017.
Hō'ē 'Āfata ta'a-è no te fa'aaura'a tapura 'ohipa toru matahiti e ta'amu ra i te Haufenua e te APRP, tu'urimahia i te 2015 ra, o te nehenehe e tape'a atu a no 2017, i te mau fa'aturera'a horo'ara'a tauturu no te ha'amaita'i 'aifaito i to te mau matahiti na mua atu ia au i te mau fifi faufa'a moni a te taiete 'ohipa.

Na te 'ōpuara'a 'Āfata faufa'a fa'arava'i no 2017 e fa'aoti mai i te faito o te tauturu moni e horo'ahia na te APRP ei tauturu no te fa'ahotura'a i ni'a i te 22 214 072 toata farane.

E piti tuha'a to te tauturu no te fa'ahotu, a tahi, no te faito 13 595 672 toata farane, e a piti, faito tauiui i ni'a i te 8 618 400 toata farane matutuhia no 2017 i ni'a i te tahua no e 19 mau rave 'ohipa huma. Te fā no taua tauturu ra no te fa'ahotu no te tauturu ia i te taiete 'ohipa fa'atanohia no te APRP no te amo i te mau tuha'a hau no ni'a i te ti'ara'a 'ohipa a te feia rave 'ohipa huma.


'Āhurura'a no te Rurura'a araao « Rurura'a I'a 'Inito-Patitifa »

Fa'atupuhia e te Pū no te 'Ihi mā'imira'a a te mau Motu e a te Pū Hi'opo'ara'a no te 'Arutaimareva (PIMHA=CRIOBE) te Pū no te mau Ā'au Aruaru no Patitifa (PAAP=IRCP), i te la 10ra'a no te matahiti no te Rurura'a araao « Rurura'a I'a 'Inito Patitifa », o te tupu no te taime matamua roa i Porinetia farani, i te Fare Tauhiti Nui, i Pape'ete, mai te monire 2 no 'atopa e tae atu i te mahana pae 6 no 'ātopa i mua nei.

I mua i te mau fifi e nehenehe e farereihia e te mau fa'anahora'a reva, mai te poro Apato'erau e pou ti'a atu i te poro Apato'a ma te haere mai na roto i te uru 'aru no te mau tuha'a mahanahana e te mau Ā'au aruaru, ua hina'aro o David Lecchini, 'Aivana'a 'Ihi ma'imi no te PIMHA (CRIOBE) e Fa'atere Mono no te PAAP (IRCP), o te riro mai ia ei Fa'atere no taua Rurura'a ra, e fa'atano i teie 10ra'a no te fa'anahora'a a te IPFC i ni'a i teie parau tumu i raro nei : « Tuatapapara'a Pio, Te mau 'Ite 'Aravihi o te mau Tupuna e Ti'a'aura'a i te mau Ha'aputura'a o te I'a i roto ia 'Inito-Patitifa : E aha te mau fa'anahora'a rave'a e au ia fa'aineinehia i mua i te i te mau tauiuira'a o te reva ? ».

E fa'ata'iruru mai te reira Rurura'a i te hō'ē naho'a ta'ata rahi, 'inaha, hau atu i te 500 mau ta'ata 'Ihi ma'imi e Ti'a'au o te ti'a mai no e 20 e ti'ahapa mau Fenua rau. Te faufa'a rahi, e 'aitaui te mau 'aivana'a e te mau ti'a'au e tae mai i to rātou mau 'aravihi i ni'a i te mau fa'anahora'a e ti'a ia ravehia no te fa'ahereherera'a no te hō'ē pu'etau maoro i te mau ha'aputura'a no te mau I'a no te mau pape tahora, no te ā'au aruaru e no tua mai.

E fa'atumuhia te mau tau'aparaura'a i ni'a e maha mau parau tumu 'āpiti i muri nei :
1/ 'Ihi no te mau Ture no te 'Āpapara'a, Parau no te Pio e te Parau no te 'Arutaimareva o te mau I'a no te Tahora e no te mau Ā'au aruaru i mua i te mau tauiuira'a o te reva ;
2/ Tautai piri fenua e te mau 'ite 'aravihi o te mau tupuna ;
3/ Tautai na Tua i mua i te mara'ara'a te rahira'a o te nuna'a huira'atira o te Ao nei ;
4/ Ti'a'aura'a pu'etau e ti'a i te vaira'a o te mau ha'aputura'a o te mau i'a.

Te 'ahu ra teie na tumu parau e maha i te ho'e faufa'a rahimatamua roa no te mau huru fa'anahora'a ato'a o te mau motu no te moana 'Inito-Patitifa, e 'ōia ato'a no te mau fenua 'ōti'a no taua tuha'a ra, o te titauhia ia ti'a'au atu i te mau 'ino e farerei ti'ahia'tu e aore ra, o te farerei 'itea 'orehia'tu no te mau tauiuira'a reva.


Fa'aaura'a i rotopu ia Porinetia farani, e te Fare Ha'apiira'a Fa'a'ohipara'a no te mau Ha'apiira'a Teitei, te Pū Haunui no te 'Ihi Ma'imira'a e te Fare Ha'apiira'a Tuatoru no Perpignan Via Domitia

Ua ha'amana te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau no te hapono atu i roto i te 'Āpo'ora'arahi no Porinetia farani hō'ē 'ōpuara'a no te fa'aaura'a no te autaipera'a i rotopu ia Porinetia farani, te Fare Ha'apiira'a Fa'a'ohipara'a no te mau Ha'apiira'a Teitei, te Pu Haunui no te 'Ihi Mā'imira'a e te FaeHa'apiira'a Tuatoru no Perpignan Via Domitia

Te Pū no te mau 'Ihi Mā'imira'a a te mau Motu e te Pū Hi'opo'ara'a no te 'Arutaimareva (PIMHA=CRIOBE), i teie mahana tei raro a'e i te fa'aterera'a a te Fare Ha'apiira'a Fa'a'ohipara'a no te Ha'apiira'a Teitei (HFHT=EPHE), te Pū Haunui no te 'Ihi Mā'imira'a (PHIM=CNRS) e te Fare Ha'apiira'a Tuatoru no Perpignan Via Domitia (TPVD=UPVD) o tei ha'amauhia i Porinetia farani nei, i ni'a i te motu no Moorea mai te matahiti 1 971 maira.

Te tai'o nei te PIMHA(CRIOBE) i teie mahana hau atu i te 30 mau rave 'ohipa i ni'a i tā'na pū i Moorea, e 20 o ratou e mau rave 'ohipa tamau na te hau na te HFHT(EPHE) e na te PHIM(CNRS), e mau 'aivana'a 'ihi ma'imi e mau 'ihi rave'a 'aravihi e e to'o10 mau rave 'ohipa parau fa'aau no te ravera'a 'ohipa (ta'ata rave 'ohipa 'ihirave'a, Taote-ha'apa'ari e mau Piahi no te toro'a Taote ). Ta'a-è noa'tu i te feia rave 'ohipa tamau, te farii ato'a maira te PIMHA(CRIOBE) mai te faito 150 e tae atu i te rahira'a e 200 mau tino 'ihi mā'imi, mau 'ihi rave'a, e mau piahi, i te matahiti tata'itahi, no roto mai 15 e tae atu i te 20 mau fenua rau ia au i te mau matahiti, o te haere mai e rave i ta rātou mau 'ihi mā'imira'a no te mau pu'etau no te roara'a tau mahana e aore ra tau 'āva'e. I roto i te reira huru, e horo'a te PIMHA(CRIOBE) i te hō'ē hi'ora'a fa'a'āpihia e te puai no te 'ihi mā'imira'a i ni'a i te mau huru 'aru taimoana i Farani e na te Araao.

E niu te PIMHA(CRIOBE) i tā'na mau 'ihi mā'imira'a i ni'a i te tuatapapara'a no te mau Ā'au aruaru, te hō'ē vahi o tei riro ei hi'ora'a na te haunui e o tei riro roa mai ei autaipe farani no te mau pū rārahi no te 'ihi ma'imira'a no te ao nei o te ha'a nei i ni'a i te mau ā'au aruaru (Te Fare Ha'apiira'a Tuatoru James Cook no 'Auteraria, Te Pū no Hawaii no te 'Ihimoana, te Fare Ha'apiira'a Tuatoru no Tariforonia, te 'Āpo'o no te mau Uru ra'au no Marite mā, KAUST i 'Arapia Taoutite , …).

No te reira, e arai vavao te PIMHA(CRIOBE) e te LABEX CORAIL(Pū Hi'opo'ara'a Maita'i roa a'e). E 'āmui te LABEX piri i te 80% no te mau 'aivana'a 'ihi mā'imi e ha'a ra i roto i te 'itera'a i te mau ā'au aruaru no na pū farani rarahi e 9 (EPHE, UR, UNC, UPF, UAG, IRD, IFREMER, CNRS-INEE e EHESS) i roto i te reira e 4 mau Fare Ha'apiira'a Tuatoru Farani Aramoana no na Moana rarahi e 3 (UR, UNC, UPF, UAG). E 'āmui te LABEX CORAIL i te ta'ato'ara'a no te mau fenua farani no te Ara-Moana i ni'a i te hō'ē parau tumu no te 'ite 'āmuira'a i te mau a'au aruaru.

E arai vavao ato'a te PIMHA(CRIOBE) i te Piha no te Hi'opo'ara'a CORAIL raperahia e te Pu no te mau 'Ihi Mā'imira'a no te Ao, e tae noa'tu i te Pū no te Parau o te 'Aru Tamatamatara'a raperahia e te Pu no te Parau o te 'Aru e te Tupura'a i te rahi o te PHIM(CNRS).

Ua ha'amau taua Pū no te 'ihi ma'imira'a i te Pū no te mau Ā'au Aruaru no Patitifa (PAAP=IRCP) o tei ha'amauhia i te Fepuare ra 2009 na roto i te fa'aotira'a mana a Fa'aterera'ahau no te Ha'apiira'a Teitei e no te 'Ihi ma'imira'a. Te tareni rahi roa a taua Pu ra o te rirora'a ia 'oia ei taura ta'amu i rotopu i te 'ihi ma'imira'a, te maramarama 'ihi ma'imira'a e te tōtaiete. E nehenehe te reira ha'afatatara'a e riro « ni'a raro » e te fa'atupura'a i te mau ha'apiipiira'a toro'a e te mau pupu 'ohipa e aore ra « ni'a raro »ma te fa'aro'o noa'tu i te mau hia'aira'a e te mau tiaa'ira'a o te tōtaiete porinetia. Ua tapurahia te reira i roto i te fa'ahotura'a e vai nei no te « Fare Natura », fare manaha ia au i te huru 'āpi o te ha'afaufa'a i te huru tumu mau e te paruparu no te mau huru parurura'a no Patitifa.

Ma te ha'apuai fa'ahouhia mai e te reira mau tamatamatara'a, e horo'a te PIMHA(CRIOBE) na te Haufenua i tā'na mau rave'a 'aravihi no te paturu i te maramarama e te fa'aotira'a a te hau i te pae no te ti'a'aura'a i te mau huru natura.

No reira e fa'atupu te PIMHA(CRIOBE) ma te mutumutu 'ore e te tahi atu mau pu no te 'ihi ma'imira'a i ha'amauhia i Porinetia farani nei (Fare Ha'apiira'a Tuatoru no Porinetia farani, te IFREMER, IRD, ILM, Gump Station) e tae noa'tu i te mau piha 'ohipa rau a te Haufenua (FA'aterera'a no te mau Faufa'a Moana e no roto i te Fenua, FA'aterera'a no te 'Arutaimareva, te Pu no te Mapurua'ea e no te Mara'a o te ta'ato'ara'a, te Fa'aterera'a no te 'Ea, te Piha 'Ohipa no te Fariira'a Ratere, te Piha toro'a no te Ta'ere e no te Faufa'a Tupuna...).

Mea na roto i te reira huru fa'anahora'a no te maorora'a fatata roa e 50 matahiti i teie nei e o Porinetia farani i mana'ohia ai e fa'a'āpi i te fa'aaura'a no te autaipera'a i rotopu i te mau pu no te paturura'a (EPHE, CNRS e UPVD) e o Porinetia farani no te 'āmuitahi i to ratou mau puai no te pahono maita'ira'a'tu i te mau hiaa'ira'a o te 'ihi ma'imira'a e no te fa'ahotura'a ma te ha'afaufa'a i te mau hia'aira'a o te Haufenua i te pae no te huru hamanira'a o te mau aruaru.

E tapi te mau tapura 'ohipa no te autaipera'a e :
- Putu mai e e fa'ahotu i te mau pu'e'a no te mau horo'a 'iho 'ā'ai no te tupura'a o te fenua, e te tuha'a no te tatarara'a i te huru no te hamanira'a o te fenua, te mau tuatapapara'a no te iho natura, e no te 'arutaimareva, no te mau pu'etau ropu e roroa, no ni'a i te mau a'au aruaru no Porinetia farani.
- Fa'ahohonura'a i te mau 'ite no n i'a i te mau faufa'a taimoana e te mau mea e vaira i roto (pioraura'a, raura'a no te ihomero…), te hamanira'a e te terera'a o te mau fa'anahora'a a'au-tairoto no te 'imira'a i te mau rave'a no te poihere haura'a'tu i te fa'ahiahia i te pionatura o te mau mea ato'a e vaira e o te huru aruaru no te ho'e ti'a'aura'a e ti'a i te vaira'a ;
- Ha'amaita'ira'a i te ha'amau papura'a i te mau huru fa'aterera'a e fa'aarara'a i te maniira'a o te mau materia e ito no te huru aruaru, ma te tamau noa i roto i te ferurira'a te mau tauira'a rarahi o te paraneta ;
- Te hi'opo'ara'a i te mau parau fifi no te mau 'Ihi Ta'ata e Totiare, i roto ihoa ra i te tuha'a no te ravera'a a te ta'ata no te faahuru i te 'arutaimareva natura (ha'amaura'a, ha'apuaira'a, tupura'a o te mau nuna'a huira'atira,te teimaha o te mau ha'a fa'arava'ira'a faufa'a, totiare e ta'ere i ni'a i te vahi e vai nei e no te 'a'ai, patu fa'ahoura'a i te mau a'au aruaru e te mau motu) ;
– Ha'amara'ara'a i te fa'aineinera'a no te mau parau tū'ite e te fariira'a i te mau piahi ha'apa'ari ;
– Ha'amaita'ira'a i te ha'apiipiira'a no te 'ihi ma'imira'a ma te fa'ao atu i roto i te ha'apurorora'a e te fa'anahora'a ia roa'ahia i te mau huru ta'ata ato'a te 'itera'a i te 'ihi ma'imira'a ;


Fa'aaura'a no te fa'atupura'a e no te mau titaura'a no te terera'a 'ohipa roto a te mau pu no te fenua nei no te pae no e ha'apiira'a a te mau pu no te mau fare tape'ara'a no Porinetia farani

Na roto i te mau fa'aotira'a a te 'irava 14 no te ture arata'i no te 27 no fepuare 2004 fa'atauihia no ni'a i te papature no te 'Otonomi a Porinetia farani, tei raro a'e te Fare Tape'ara'a i te mana fa'atere o te Haunui. Te ha'apiira'a e te fha'apiipiira'a toro'a tei raro a'e te reira mau tuha'a i te mana o Porinetia farani, ma te fa'atura ra i te mau fa'aturera'a rarahi no te ti'ara'a mana no te ha'apiira'a, te mau fa'aaura'a araao e te mana no te Haunui i te pae no te ture fa'autu'a, te ha'apiira'a teitei tuatoru e te ti'ara'a mana o te mau ta'ata.

No reira, e mai tei fa'aoti manahia, te mau titaura'a no te fa'a'ohipara'a i te reira tareni a te hau no te ha'apiira'a i roto i te fare tape'ara'a no roto mai ia i te mau mana tuha 'apitihia.

Te ha'apiira'a e aore ia te ha'apiipiira'a i roto i te fare tape'ara'a, o te hō'ē ia tareni faufa'a roa no te ti'ara'a 'ohipa no te taure'a i'a orehia ihoa te matahiti i tape'ahia. No te mau ta'ati tape'ahia o tei ti'ahia te matahiti, te tapura 'ohipa, na mua roa, o te ha'apiipiira'a ia i te mau ha'apiira'a tumu no te Pi'apa, ma tye fa'ahi'o i ni'a i te pàpà niu 'amui, no ratou o te nehenehe e matara maita'i e te nehenehera'a ihoa ra e parauparau i te mau reo e parauparauhia.

I roto i te hi''ora'a rahi, e paruru maita'i te reira mau tapura 'ohipa ia vai maite maita'i mai te tahi haere'a no te pa'i'umara'a i roto i te ha'apiipiira'a toro'a rarahi roa, e roa'a ma ai te mau 'ite niu e no te horo'a i te mau pahonora'a e te mau hi'ora'a tumu e hina'arohia no te rirora'a mai ei ta'ata huira'atira ha'apa'o maita'i. E titau ato'a ratou i te fa'a'ineinera'a i te mau parau tu'ite e aore ra, mai te mea e hina'arohia, te 'imira'a i te ma rave'a no te ha'amana i tei roa'a mai no te mau ta'ata tata'itahi.

E titau te reira mau ha'airaa ta'a-è no te terera'a 'ohipa ia fa'aotihia te hō'ē fa'aaura'a autaipera'a i rotopu i te Haunui e o Porinetia farani, o te ha'amana tumu roahia mai e te 'Āpo'ora'arahi no Porinetia farani.

Teie nei 'opuara'a fa'aaura'a, ua ha'amanahia ia ei fa'aroa fa'ahoura'a'tu i te fa'aaura'a no te 22 no 'atopa 2016 ra, no ni'a i te Ha'apiira'a i rotopu ia Porinetia farani e te Haunui. E titau 'ōia ia ha'amauhia hō'ē fa'anahora'a o te fa'atupu e o te arai vavao i te mau rave'a no te ha'apiipiira'a e hina'arohia no te mau Pū no te Fenua nei no te Ha'apiira'a (PFH=ULE) o tei ha'amauhia na roto i te mau no te fare tape'ara'a no Tatutu e no Nu'utania, e tae noa'tu i to 'Uturoia (Ra'iatea) e to Taioha'e (Nuku-Hiva).

E toru tuha'a to te faanahora'a i taper'ahia mai :

1°) te fa'anahora'a ia tere noa te ha'apiipiira'a tumu o tei ravehia mai e te mau piahi hou ratou a tape'ahia'tu ai i roto i te tape'ara'a ;

2°) te fa'a'ohipara'a i te mau ta'ahira'a no te fa'a'ana'anatae i te mau ta'ata o tei motu to ratopu mau ta'amura'a e te haereraa ha'apiira'a, i roto i to ratou haerera'a 'otahi ;

3°) fa'anahora'a ia fa'a'ohipa fa'ahouhia e aore ia te hō'ē ha'apiipiira'a rahi tumu, e aore a, te ho'e ha'apiipiira'a rahi no te ho'e ha'apiipiira'a toro'a, e aore a ia, te hō'ē ha'apiipiira'a no te tiau i te hō'ē parau tu'ite.

No te reira, ua fa'aoti o Porinetia farani e fa'ata'a i te mau rave'a ta'ata na roto i te anira'a a te Fa'atere Rahi no e Ha'(apiira'a e no te mau Ha'apiira'a e i muri mai i te parau fa'ati'a a te Fa'atere no te Fare Tape'ara'a, no te hi'opo'a maite i te ihohiro'a ha'apiira'a o te mau 'orometua ha'apii e no te fa'atere'au maitera'a te hau i taua mau tino rave 'ohipa ra. I to'na pae, ua fa'aoti mai te Haunui e horo'a mai 'oia i te mau rave'a no te fariira'a e no te terera'a 'ohipa a taua mau pu ra no te ha'apiira'a, e te parurura'a 'eiaha ia ro'ohia e te 'ati te mau tino 'orometuia ha'apii ia au i te ta'a-è-ra'a te mau toro'a o ta rātou e fa'a'ohipa atu.


Mau tauturu na te mau ta'atira'a no te ta'ere

Na roto i te fa'ahotura'a i te a'ere e te ha'afaufa'ara'a i te mau tuha'a fenua 'a'ai rahi, e piti tau tauturu faufa'a moni o tei fariihia e te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau e horo'a, a tahi, Pū a te Hau « Te Fare Tauhiti Nui » e a te ta'atira'a ta'ere « Haururu », i te tahi atu pae'au.

E fana'o « Te Fare Tauhiti Nui » i te hō'ē tauturu moni i ni'a i te faito e 73 942 000 toata farane, fa'ata'ahia no te fa'atupu e 5 mau ta'urua rarahi no te ta'ere, o tei 'itea matau maita'ihia e te huira'atira e o tei tupu a'e na vetahi o rātou :
- te ta'urua nui no te hoho'a « Hoho’a Nui » o tei tupu na mai te 25 e tae mai i te 29 no 'eperera 2017 ;
- te « Heiva i Tahiti » o tei tupu na mai te tiunu e tae mai i te tiurai 2017 ;
- te ta'urua nui no te Ukulele, tapurahia no te 12 e tae atu i te 15 no tetepa 2017 ;
- te « Heiva Tarava Tuhaa Pae » o te tupu atu i te 'omuara'a no novema 2017 ;
- te « Hura Tapairu Tahiti », o tei matauhia i te fa'atupu i te 'omuara'a no te 'ava'e no novema .

E fana'o te ta'atira'a ta'ere « Haururu », i to'na pae, i te ho'e tauturu moni i ni'a i e faito e 2 000 000 toata farane, na roto i te reira e nehenehe atu ia ta'na e ti'a'au maitai atu i te mau tuha'a fenua ta'ere e iho 'a'ai i roto i te 'afa'a no Papeno'o o tei pupuhia'tu te ti'a'aura'a ia'na ra, a tau matahiti i teie nei.


Mau mahana 'europa no te Faufa'a tupuna fa'atupuhia e te Fare Manaha no Tahiti e te mau Motu

E fa'atupu Te Fare Manaha i te mau matahiti ato'a i te mau mahana no 'ēuropa no te faufa'a tupuna. Te fā no te reira fa'anahora'a o te fa'afa'a'itera'a ia i te nuna'a huira'atira i te faufa'a rahi no te faufa'a tupuna, ma te fa'anaho ato'a atu i te mau tapura 'ohipa na te ta'ato'a, e o te mau huru faito matahiti ato'a no te nūna'a huira'atira. E taime ato'a te reira no te fa'atupu i te mau tere mata'ita'i arata'ihia na roto i te mau piha e tae noa'tu i te mau ha'aputura'a tauiha'a tahito a te Fare Manaha. Te arato rahi mai nei taua fa'anahora'a ra i te mau matahiti ato'a i te mau 'utuafare fetii.

No teie 34 ra'a no te fa'anahora'a, te parau tumu i tape'ahia mai no ni'a ia i te feia 'āpi, no te reira tumu, ua fa'aoti te pupu no te Fare Manaha no Tahiti e te mau Motu, e tu'u na ni'a atu i te tapura ' ohipa i te ho'e mahana fa'ata'ahia na te mau tamarii haere ha'apiira'a i te 14 no tetepa, hou a'e te tupura'a te fa'anahora'a na te ta'ato'ara'a i te 16 e te 17 no tetepa. Taua mahana ra i fa'ata'ahia no te mau tamarii haere ha'apiira'a, e nehenehe atura ia, ia fa'anahohia na te mau 'orometua ha'apii no te tuha'a 1 e 2 e ae noa'tu na te mau 'orometua no te mau fare ha'apiira'a pirituarua i te mau tapura 'ohipa e te hō'ē tapura 'ohipa ta'a-è.

Ta'a-è noa'tu i te reira fa'anahora'a, ua hina'aro te Fare Manaha no Tahiti e n te mau Motu e tu'u mai i te ho'e tapura 'ohipa no te haerera'a e mata'ita'i e te mau piha 'ohipara'a ta'a-è, fa'ata'ahia no te horo'ara'a i te 'ite.

E horo'ahia'tu ia :
- te mau piha 'ohipara'a no te ta'irira'a tariparau tumu, no te tupa'ira'a i te tapa, te hei 'auti, te mau hatua tumu, te mau 'u tumu e te nana'ora'a o te 'apiti ato'ahia mai i te tere hi'ohi'ora'a matauhia i te mau piha fa'a'ite'itera'a ;
- te mau 'a'ai na roto i te reo tahiti o tei fa'anahohia mai e te Fare Vana'a tahiti ;
- te mau mata'ita'ira'a arata'ihia no te mau piha fa'a'ite'itera'a tamau e te mau ha'aputura'a tauiha'a ;
- te mau tere mata'ita'i ino ni'a i te parau o te tapa, no te fanora'a, e aore ra, no te huru o te natura tupu.

E fa'afa'a'ite ato'a mai te Fare Manaha ma te autaipe i te AFIFO, i te patara'a e 2 tau hpoho'a tapura 'ohipa no ni'a i te fanora'a i te 16 no tetepa i te 6 e te 'afa i te ahiahi e tae atu i te hora 8 i te po, i roto i te mau 'aua tiare.

Ua nehenehe e fa'atupuhia taua mahana ra au a'e te autaipera'a a te Pū 'Upa Rau no Porinetia farani, o te fa'atupu mai i te mau piha ta'irira'a tari parau i roto i te mahana fa'ata'ahia no te mau tamarii haere ha'apiira'a, a te Piha no te mau Rave'a Rarahi o te horo'a mai e 3 mau fare 'ie rarahi no te ta'ato'ara'a no te roara'a no taua fa'anahora'a ra, i te ta'atira'a 'Ari'i'oi no Papara o te rauti mai e rave rahi mau piha 'ohipara'a, e i te pupu no te fa'aterera'a o te Fare Manaha no Tahiti e te mau Motu o te pupu i to ratou ta'ato'ara'a no te manuira'a o taua tapura 'ohipa rahi ra.

E mea tamoni 'ore te tomora'a. E tapurahia taua fa'anahora'a rahi ra na te huira'atira i roto i te tarena no te mau ta'urua ta'ere no te ha'afatata i te mau peu tumu i te ta'ato'ara'a o te huira'atira. E nehenehe na roto i te reira, e horo'ahia i te nuna'a porinetia, e i te mau 'utuafare fetii ihoa ra, te ho'e ora'a tamoni 'ore no te mata'ita'i i te mau ha'aputura'a tauiha'a a te Fare Manaha no Tahiti e te mau Motu. E horo'a ato'a 'oia i roto i te pupu no te Fare Manaha no Tahiti e te mau Motu i te mau tareni 'āpi no te ha'amata'ita'ira'a, o te fa'arahi atu a i te faufa'a o te mau rautira'a a taua pu ra.