Autahira'a e te huira'atira no Saint Martin e no Saint Barthélémy

Ua fa'aoti mai nei te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau :
• A tahi, e horo'a ho'e tino moni i ni'a i te faito e 6 mirioni toata farane (50 000 tara 'euro) no te tauturu i te mau huira'atira o tei ro'ohia e te 'ati no na fenua e piti farani e piti no te Ara-Moana, o Saint Barthélémy e o Saint Martin.
- A piti, te horo'ara'a i te mana i roto i te To'ofa vahine Lana Tetuanui i Saint Martin e i Saint Barthélémy no te fa'a'itera'a'tu ia ratou i to tatou tapa'o autahi i to tatou mau taea'e no te Ara-Moana e te matutura'a i te faito tauturu o ta Porinetia farani e nehenehe e e horo'a atu. Ua tere mai na te To'ofa no Saint Barthélémy, o Michel Magras tane, na roto i te ho'e tere 'ohipa na te 'Apo'ora'a Huito'ofa i Porinetia farani nei i te mati ra 2 016 no te ravera'a i te 'ohipa i n'a i te reforomatiora'a i te 'ohipa fenua i Porinetia farani. E hoa 'oia no Porinetia farani.
Na roto i te reira na tauturu e piti, te fa'a'ite atura ia o Porinetia farani i te mau huira'atira no Saint Barthélémy e no Saint Martin, i to'na autahira'a e to'na 'a'au mehara i te mau fa'a'inora'a o tei fa'atupuhia mai na e te mata'i rorofa'i puai rahi ra o Irma.
Mai ia ratou, e mau huira'atira ato'a tatou no te mau motu, o te vai tiraha noa i mua i te mau 'ati natura rau ato'a no te mata'i e no te miti. Mai ia ratou, ua 'ite ato'a tatou e eaha te aura'a no te « mau 'ati rorofa'i natura ». Mai ia ratou, ua fa'aruru ato'a na tatou i te mau mata'i rorofa'i e i te 'omuara'a no teie iho nei matahiti, ua farerei atu na tatou i te mau vero ua puai o tei fa'atupu na i te mau pape pu'e puai. 'Aita e 'eita e mo'ehiai roto i to tatou hohonura'a te mau puai 'u'ana no te te reira mau 'ati natura e ua ta'a maita'i ia tatou e aha mau na te huru ete ti'ara'a o te feia e farerei i te mau 'ati natura.
I roto i te mau motu Caraïbes ma, e mata'i rorofa'i ia i ni'a i te puaira'a hau atu i te 300 kirometera i te hora, 'oia ho'i, te ho'e faito puai, o tei 'ore a i farereihia'tura e Porinetia farani nei i ma'iri a'e nei. No reira, ua maramarama maita'i tatou te reira mau 'ati natura, e i te mau fifi e te mau 'ati o ta te reira e fa'atupu mai e te hepohepo o ta e reira e e fa'ateimaha mai i i ni'a i te huira'atira e te mau ninara'a o ta te reira e fa'atupu i roto i te orara'a e i te mau motu. E nehenehe atura ia ta tatou e 'ite 'orama atu i ta to tatou mau taea'e i fa'aruru atu na i Saint Martin e i Saint Barthélémy e ta ratou e auta ra i teie nei taime.
I teie taime, e mau 'ati rarahi o e fa'aruruhia ra e taua rahira'a tauatini lau 'utuafare fetii ra no Saint Barthélémy e no Saint martin, e riro atuia ta tatou mau tauturu, noa'tu a te ha'iha'i e te iti, ei tamahanahanara'a ia ratou, i roto i teie mau 'ati teimaha i farereihia e to tatou mau taea'e no Caraïbes ma.
E tupu te ho'e purera'a i teie nei mahana toru 13 no tetepa i te hora 12 i te avatea i roto i te Tatetara no Pape'ete, ei mana'ora'a i te mau ta'ata o tei mo'e e no te mau 'utuafare fetii i roto i te 'ati rahi.


Horo'ara'a i te mau tauturu moni na te mau Ta'atira'a Tu'aro e no te Feia 'Āpi

Ua hi'opo'a te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau e 7 mau pu'eparau anira'a i te mau tauturu moni na te mau Ta'atira'a a te Feia 'Āpi e no te Tū'aro no te hō'ē faito 'āmui e 2 853 000 toata farane.

No te mau tapura 'ohipa rarahi no 2017, ua horo'ahia teie mau tauturu moni i muri nei :
1. Ta'atira'a Fei'a 'Āpi « AFOCAL », no te faito e 450 000 toata farane ;
- Ta'atira'a « Team Feia 'Āpi no Parea », no te faito e 490 000 toata farane ;
- Ta'atira'a Pirae-Uta Nui-Autahira'a-Mau Tapura 'ohipa-Feia 'Āpi, no te faito e 303 000 toata farane ;
- Ta'atira'a « Puna reo Piha’e’ina, no te faito e 455 000 toata farane ;
- Ta'atira'a « Tama e Feia 'Āpi », no te faito e 210 000 toata farane ;
Ua horo'a ato'ahia ho'e tauturu moni na te 'Āmuitahira'a Tahiti no te Ta'irira'a popo i ni'a i te papa'i no te 'āmuira'a'tu i roto i te tata'ura'a 'Ōteania Taure'a i Niu Taratoni no te hō'ē faito ta'ato'a e 495 000 toata farane.

Hau atu i te reira, ua horo'a ato'ahia hō'ē tauturu moni no te fa'ahotura'a no teie matahiti 2017 na te Ta'atira'a « Tama e Feia 'Āpi », te reira, no ni'a ia i te fa'atanora'a i ni'a i te tiaura'a a te mau ture no te fare tunura'a ma'a no te fariira'a i te mau tamarii no te pū fa'afa'aeara'a ha'apiira'a e no te mau fa'a'ana'anataera'a no te hō'ē faito ta'ato'a e 450 000 toata farane.


Horo'ara'a i te mau tauturu faufa'a moni na te mau taiete

No tā'na tapura 'ohipa no te ha'amahuta i te fa'arava'ira'a faufa'a, ua ha'amau mai te Haufenua e piti fa'anahora'a tauturu. Te matameha'i, no ni'a i te hō'ē tauturu mauha'a a te mau taiete 'ohipa rii na'ina'i (AEPE) no te tauturura'a ia ratou i roto i te rātou mau 'Ōpuara'a no te fa'atupu e aore ia no te fa'ahotu i ta rātou tapura 'ohipa.

Te piti, o te 'iriti mai ia i te hō'ē tauturu no te fa'ahotu fa'ahoura'a i te mau faretoa rii na'ina'i e te mau fare tama'ara'a (ACPR) no te tauturura'a atu ia rātou i roto i ta rātou 'Ōpuara'a no te fa'arava'i i ta ratou tapura 'ohipa no ta rātou ihoa mau vahi tapiho'ora'a tauiha'a e aore ra fare tama'ara'a i Porinetia farani.

No te mape'era'a e to'o toru mau Totaiete o tei ani mai hō'ē no taua na tauturu ra e piti, ua farii te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau e horo'a i te mau tauturu faufa'a moni no te hō'ē faito e 4 604 000 toata farane.
Mai te 'ōmuara'a mai o teie matahiti,

- 281 545 890 toata farane o tei horo'ahia na e 212 mau totaiete 'ohipa na roto i te fa'anahora'a AEPE, e
- 188 147 500 toata farane o tei horo'ahia na e 115 mau totaiete 'ohipa na roto i te fa'anahora'a ACPR,
No te hō'ē faito ta'ato'a e 469 693 390 toata farane o tei horo'ahia na e 327 mau taiete 'ohipa.


Piara'a i te mau Paraumana no te Matameha'i o te Forum Fa'arava'ira'a Faufa'a

Ua fa'atupu na te 'Āpo'ora'ahau no Porinetia farani i tā'na Forum Fa'arava'ira'a Faufa'a Matamua roa i te 'āva'e 'ātopa 2016 ra. Taua fa'anahora'a faufa'a rahi roa ra, tō'na parau tumu o tei tape'ahia mai o te niu fa'ahoura'a ia i te fa'arava'iraa faufa'a porinetia, ua fa'atairuru mai na ia i te mau Ti'amana ato'a no te mau Pūmana, te mau ti'amana no te mau pū 'ohipa a e hau e a te mau unuma, e tae noa ato'a atu e rave rahi mau piahi e mau ta'ata huira'atira o tei tae te mana'o e 'āmui mai i roto i te patura'a i te 'Ananahi o to tātou nei Fenua.

Ma te tu'uhia i raro a'e i te patoronara'a a te Peretiteni no te Repupirita farani e a te Peretiteni no Porinetia farani, no reira, ua 'ume mai na te Forum hau atu i te 1000 rahira'a ta'ata i roto e piti tau mahana e ua manuia rahi na te reira fa'anahora'a.

Ua nehenehe, na roto i te reira fa'anahora'a, ia 'aitauihia te mau 'aravihi o te mau ti'amana o tei ta'iruru mai e tae noa'tu i te ti'a rurura'a no rapae'au mai, o tei haere mai, na Tanata mai, na 'Auteraria, na Taina e na Farani, e mau ti'amana 'aravihi e te 'iteahia na te Ao ato'a nei. Te mau 'aravihi o te reira mau 'aivana'a ia'amui ana'ehia i ni'a i te mau mana'o o te mau ti'a porinetia, ua arata'i ia, ia 'iteahia te mau arati'a matamua roa no te niu fa'ahoura'a i te fa'arava'ira'a āfa'a porinetia, ma te 'āua ha'a'ati e rave rahi mau pou tumu, mai te fa'arava'ira'a faufa'a ninamu, te fariira'a ratere, te rorouira, te fa'arava'ira'a faufa'a fa'a'ohu e te mau pū 'ohipa hamanira'a i te mau hotu tumu no te mau faufa'a tumu, ma te niu i ni'a i te mau niu tumu.

Ua piahia te hō'ē pū'ohura'a o tei ma'irihia to'na piira'a « Te mau Parau mana o te Forum ». Na te reira e niu pa'ari maita'i i te mau vauvaura'a rau, te mau tu'ura'a mana'o e te mau 'aitauira'a parau o tei ravehia i roto i taua Forum ra.


'Ōpuara'a Ture 'Āi'a no ni'a i te mau Mori o te Feia Rava'ai 'aravihi

Ua fa'a'āpi fa'ahouhia te tauturu i te moniho'o o te mori no te mape'era'a i te feia rava'ai na roto i te fa'aitira'a i te tahi tuha'a no te mau hopoi'a e fa'aterimaha atura i ta rātou 'imira'a faufa'a. Tae roa mai i teie nei mahana, o te mori hinu ana'e o te feia rava'ai o te ō i roto i te fa'anahora'a no te 'Āfata Ha'amamara'a i te mau Moniho'o o te mau Mori (AHMM=FRPH). No tā'na tuha'a, te fa'anahora'a no teie mahana, ia 'aufau noa a ia te ta'ata rava'ai i tā'na mori tapau'ore i te fare ho'ora'a mori mai te faito ho'o a te ta'ato'ara'a o te huira'atira, e i muri mai ia e fa'aho'ihia mai ai hō'ē noa tuha'a iti no tā'na ha'amu'ara'a, tera ra, e titauhia 'ōia ia 'āfa'i atu i tā'na parau pe'era'a.

I muri a'e i te hi'opo'ara'a a te 'Āpo'ora'a Matutu Ti'arau Matau'i, ua fa'atae atu te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau i roto i te 'Āpo'ora'arahi no Porinetia farani, i te hō'ē 'ōpuara'a Ture 'Āi'a no te fa'ao i te mori poti o te feia rava'ai toro'a tamau i ni'a i te tapura o te mau hotu paturuhia e te AHMM (FRPH) e ia fa'aroa fa'ahouhia'tu a te reira tauturu na roto i te amora'a i te mau utara'a mai e te mau tapiho'ora'a na roto i te mau motu atea na roto i te 'Āfata no te Tauturura'a i te mau Ho'o o te mau Mori (ATHM=FPPH) ia nehenehe te mau moniho'o no te fa'ahotura'a ia fa'aitihia e te mau tapiho'o. Na reira, te pahonohia'tura ia te mau anira'a a te mau ti'atoro'a 'aravihi no te rava'aira'a , e nehenehe ia ta te reira fa'anahora'a e ha'amama i te titaura'a a te hau e no te fa'arahi fa'ahoura'a atu i te 'Āfata faufa'a moni a te feia rava'ai o te 'ore e titau fa'ahouhia e 'aitarahu noa i te mau ha'amau'ara'a no te mori.


Turu i te fa'ahotura'a a te mau 'utuafare fetii

Ua ha'amauhia mai nei te ho'e fa'anahora'a tauturu no te fa'ahotura'a i te mau 'utuafare fetii no te patura'a i te ho'e fare nohora'a tamau e aore ra no te ho'ora'a mai hō'ē nohora'a 'āpi ei fare nohora'a tamau, e te ture 'Ai'a no te 14 no 'atete 2014. Taua fa'anahora'a tauturura'a ra « AIM » mai te huru ia o te hō'ē tauturu moni no te hō'ē faito e 2 mirioni toata farane o te 'aufauhia hō'ē noa taime i ni'a i te numera moni a te mau tino e fana'o mai no te patura'a i te mau nohora'a 'api, e aore ra, ti'a noa i piha'iiho i te mau notera no te hō'ē ho'ora'a mai.

Na roto i te mana'o farii o tei horo'ahia mai e te 'Āpo'ora'a Matutu Ti'arau Matau'i, ua fa'atae atu te 'Āpo'ora'ahau no te hi'opo'ara'a a te 'Āpo'ora'arahi no Porinetia farani, i te hō'ē Ture 'Āi'a, tapurahia i roto i te hoho'a no te mau tapura 'ohipa fa'arava'ira'a faufa'a e no te hoho'a o te mau tapura 'ohipa no te nohora'a a te 'Āpo'ora'ahau. E ani mai taua 'ōpuara'a ra e ha'amara'a i te aroaro o te tauturu i ni'a i te 4 mirioni toata farane ma te ha'afaufa'a 'amui i te aime 'ōtahi i te huru no te 'utuafare fetii e ta'na mau faufa'a ō atu. E paturu atu taua fa'atauira'a ra i te ha'afatura'a i te mau 'utuafare fetii ha'iha'i roa i to rātou mau fare e mau fena e e ha'amahuta fa'ahou ato'a atu 'oia i te mau tapura 'ohipa unuma.

E ha'aaveave ato'ahia'tu te reira fa'anahora'a AIM i ni'a i te mau tapura 'ohipa no te fa'anahonahora'a, no te fa'arahira'a e aore ra no te fa'a'apira'a i te hō'ē fare ei nohora'a tumu, no te hō'ē faito ho'o haere ti'a roa'tu i ni'a i te 2 mirioni toata farane. E tapi ato'a te reira fa'anahora'a e ha'amahuta fa'ahou i te tuha'a no te patura'a fare, ia nehenehe te mau topatopara'a faufa'a moni i mana'ohia na, ia fana'ohia e te ta'ato'ara'a no te tuha'a o te raveraa 'ohipa (mau taiete 'ohipa e mau rima 'i).


'Initi no te mau moniho'o o te 'aimamaura'a : topara'a 1,5% i te 'ava'e 'ātete

I te 'atete 2017, ua topa te 'initi no te mau moniho'o o te 'aimamaura'a i raro i te faito 1,5% e ua mau noa i ni'a i te 107,63. Mai te 'omuara'a o te matahiti, ua topa te 'initi rahi o te mau moniho'o o te 'aimamaura'a i raro i te faito e 0,4 % (+ 0,3 % i roto 12 'ava'e).
Ua 'ōtohe ato'a te 'initi ravera'a 'ohipa i te 'atete 2017 (- 1,0 %), ua mara'a 'ōia i ni'a 0,3 % mai tenuare mai (+ 0,5 % i roto 12 'ava'e).

I rapae'au mai i te utara'a manureva araao, ua iti mai te 'initi rahi i te 'atee ra 2 017 (- 0,5 % i roto 12 'ava'e).


Te manimani tohu o te patura'a fare e o te mau patura'a rarahi e te manimani tohu o te mau hiperite (pere'o'o matini pape e uira)

I te 'ātete 2017, ua mara'a te manimani tohu o te Patura'a fare teitei e o te mau Patura'a rarahi a te Hau (BTP) i ni'a 0,2 %. Ua nati rahihia te reira i ni'a i te mau mara'ara'a o te mau moniho'o o te mau materia minera (+ 2,0 %) e metara (+ 0,8 %). Ua mara'a te manimani tohu o te Patura'a fare teitei i ni'a 0,2 % e to te ma Patura'a Rarahi a te Hau i ni'a i te 0,1 %.

I roto i te patura'a fare teitei, te manimani tohu o te 'Ohipa Rahi, ua tupu ia i te rahi 0,3 % e to te Piti o te 'Ohipa Rahi 0,1 %. I roto i te mau Patura'a Rarahi a te Hau, ua mara'a te manimani tohu o te Teni Tivira 0,1 %, e to te mau 'Ohipa Toro'a 'Aravihi, ua topa ia 0,1 %. I roto 12 'ava'e, ua mara'a te manimani tohu rahi o te BTP i ni'a 0,9 % : ua mara'a te manimani tohu o te Patura'a fare teitei 1,1 % e to te mau Patura'a rarahi a te hau, ua mara'a ia 0,7 %.

Hau atu i te reira, i roto noa a i te 'ava'e 'atete, ua topa te manimani tohu o te Hamanira'a pahi punu i raro 0,1 %. 'Āre'a te tahi è atu mau manimani tohu, to te ma hiperite, ua vai mau noa ia (manimani tohu o te Tia'ira'a, o te Parurura'a 'ēiaha ia ro'ohia e te 'ati, o te mau Pere'o'o na'ina'i, o te mau Pere'o'o no te mau tahua ravera'a 'ohipa rarahi e te Ho'ora'a i te mau tauiha'a rii tata'itahi no te mau matini o te mau pahi).

Fa'atauira'a i te Pu uira no Hao

No te mau hia'aira'a o te 'opuara'a fa'a'apura'a fa'a'amura'a i'a a te Totaiete Tahiti Nui Hotu Moana, paturuhia e Porinetia farani, o tei ani atu i te 'Oire no Hao ia fa'aateatea i te tapu fenua 'oire i ni'a i te reira te patura'ahia te pu uira e fa'a'ohipahia ra e EDT na roto i te ho'e parau fa'aau no te fa'a'orera'a i te reira no te hamanira'a e no te 'operera'a i te uirta mai tenuare maira 2007.
Ua fa'aoti mana te mau pae ato'a e fa'ata'a i te mau fa'anahaora'a no te fa'aateara'a i te pu mai teie i muri nei :
- I roto i te tuha'a matamua, ua fafau atu o Porinetia farani e ho'o mai 'oia i te tuha'a fenua i vaiiho ateateahia mai no te reira tapura 'ohipa e te 'Oire no Hao e ia fa'ata'a i te moni no te tata'ira'a i te reira, i te mea, e mea faufa'a rahi ho'i te fa'atauira'a i taua pu ra e ia amo i te mau ha'amau'ara'a no te tatarara'a i te pu e vaira i teie nei.
- I roto i te piti o te tuha'a, ua fafau mai te 'Oire no Hao i mua ia Porinetia farani e fa'aatea 'oia i ta'na piha hamanira'a ito uira, e tama 'oia i te viivii e ia fa'aru'e mai 'oia i taua tuha'a fenua ra hou a'e a vaiiho mai ai i te reira no Porinetia farani.
- I roto i te toru no te tuha'a, ua fafau mai te 'Oire no Hao e horo'a 'oia ho'e tuha'a fenua no te totaiete EDT e 'aufau 'oia i te fa'aho'ira'a na roto i te fa'atauira'a i te ti'ara'a o ta'na pu ito uira. Ei fa'aho'ira'a, ua farii te totaiete EDT e fa'anu'u 'oia i ta'na pu tareni huira'atira, e e patu fa'ahou 'oia i te ho'e Pu 'api i ni'a i te tapu fenua o te horo'ahia'tu e te 'Oire e ia fa'anu'u 'oia i ta'na mau materia e mau tauiha'a matini hamani uira e vaira i teie nei i roto i te reira pu 'api.
I roto i te maha o te tuha'a, ua fafau mai te totaiete EDT e horo'a mai 'oia na Porinetia farani e na te 'Oire no Hao, ho'e tapura 'ohipa no te mau tapura 'ohipa hina'arohia no te fa'anu'ura'a i te pu matini pape, ho'e matutura'a tano maita'i no te mau ho'o o te mau tapura 'ohipa hina'arohia no te fa'anu'ura'a i taua pu hamanira'a uira ra, e te mau fa'anahora'a fa'aauhia no te fa'atere noara'atu i i taua tareni ra ma te fa'aea 'ore, i te ho'e tarena no te ravera'a i te reira mau tapura 'ohipa e tae noa'tu i te ho'e ti'ara'a no e ha'apapu maita'i mai i te mau vai 'opa'opa 'orera'a te pae faufa'a moni e te matutura'a 'afata faufa'a moni no te fa'aaura'a o te hotura'a e no te 'operera'a uira i Hao i te tai'o no tenuare 2007 ra.
I roto i te tuha'a hope'a, ua fa'aoti 'amui te totaiete EDT, te 'Oire no Hao e o Porineia farani e ha'amau 'amui ratou i te ho'e fa'aaura'a mana no te fa'ata'a ha'apapu maita'i i te mau ftitaura'a no te 'aufaura'a.


Fa'aturera'a no te ha'a ra'a i te tautaira'a pahua 'etene i ni'a i te motu aruaru no Reao
Te mape'e rahi noahia nei te motu aruaru no Reao no ta'na mau putura'a natura no te mau pahua 'etene e te fa'ahotura'a i te tareni no te 'ohira'a ia au i te fa'aturera'a no taua motu aruaru ra e i e mau titaura'a a te CITES.

Teie ra, e aura e te fa'a'ohipara'a i te mau pahua 'etene no to ratou 'i'o e no te huru o te pape miti no te vahi tupura'a ua hotu rahi mai te reira, 'are'a ra te rahira'a o te mau pahua no te tairoto no Reao, te 'iti atura ia, i muri a'e i te tupura'a mai na ho'e ma'i 'oia ho'i, te 'uo'uora'ahia te 'apu o te pahua o tei 'itehia na mai te mati maira 2016 i te mau 'anotau v'ave'a no El Niño. No reira, te varavara atura te faito rahira'a o te mau pahua, ua mara'a maira i ni'a te mau pa'aroraa pahua, o te nehenehe e ha'avitiviti i te varavarara'a o te rahira'a o te pahua, no te mea ato'a ho'i, tae roa mai i teie nei, 'aita roa'tu e hi'opo'ara'a na te mau muto'i no te 'oire no Reao i te mau haponora'a 'i'o pahua, mai te 'iteahia ra no e mau pahua haruharuhia e 'oviri.

No reira, no te fa'aherehere ia vai pu'etau maoro noa te 'ohira'a i te mau pahua no te tairoto n Reao, e no te pahonora'a i te mau hia'aira'a e fa'aitehia maira e te mau ti'amana, te « Tomite Pahiva no Reao » o tei tu'u mai i teie mana'o ia fa'aturehia te 'ohira'a i te mau pahua 'oviri 'eiaha ra no te tama'ara'a a to Reao iho, i roto i te mau tuha'a; 'eiaha ra i roto i na tuha'a e piti o tei fa'aturehia (ZPR).

Te fa'anahgonahora'a i te fa'aturera'a no te 'ohira'a i e mau pahua 'oviri e mea ta rahira'a ia, mai teie i muri nei :

- ho'e faito no te'i'o o te pahua 'oviri o tei ta'oti'ahia i ni'a i te fa'ito ta'ato'a 160 kg na ni'a i te pahi o te reva atura mai Reao atu, tera ra, e mea titauhia, ia hi'opo'ahia e te muto'i, e mai te mea, 'aita 'oia to reira, na te muto'i 'oire ia i fa'ata'ahia no te hi'opo'ara'a i te mau fa'arevara'a pahua.
- Ho'e faito no te mau pahua oraora o tei rroa'ahia te rahira'a no to'na tino i i'a mai e aore ra faito i te 12 teneti metera e o tei ta'oti'ahia i ni'a i te rahira'a e 4 000 rahira'a pahua na roto i te haruharura'a i te matahiti.

Ei rave'a no te fa'aherehere i te mau pahua fa'a'aere, e mea 'opahi 'eta'eta roahia te 'ohira'a i te mau pahua 'oviri i ni'a mai i te faito rahi o to'na tino i te 17 teneti metera. 'Aita te reira mau fa'aturera'a i ni'a i te mau haruharura'a.


Horo'ara'a i te mau tuha'a fenua fa'a'apura'a i Fa'aroa

Ua putuputu te mau Tomite horo'a i te mau tapu fenua fa'a'apura'a i Fa'aroa - Taputapuatea e Faahue-Tahaa, peretitenihia e te Fa'aterehau no te Fa'ahotura'a i te mau Punavai Tumu i te 27 e te 28 no tiurai i Ra'iatea e i Taha'a.
No te tuha'a fenua fa'a'apu no Fa'aroa, 17 ta'ata fa'a'apu 'api o tei horo'ahia'tu to ratou mau tapu fenua no te rahira'a e 32 ta fenua e tano maita'i no te fa'a'apura'a i te mea hotu roa a'e i te mau Motu Raro Mata'i ma (Painapo, Vanira, Uru Ha'ari e Tumu Ra'au hotu).
No te tuha'a fenua fa'a'apu no Fa'ahue, 12 feia fa'a'apu o tei roa'a to ratou mau fenua 12 tapu fenua no te rahira'a e 25 ta no te fa'a'apura'a autano maita'i i tei hotu rahi ra i te Mau Motu Raro Mata'i ma (Painapo, Vanira, Uru Ha'ar, To e mau Tumu ra'au hotu).
E mea fa'aau te reira mau horo'ara'a tarahu na roto i te fa'aaura'a fenua no te roara'a e 9 matahiti i ni'a i te moni 'ava'e e 5 000 toata farane i te matahiti i te ta no Taha'a e e 10 000 toata farane i te matahiti i te ta no Faaroa, ua riro teie mau tarifa mama roa ei fa'atianira'a ia rave i te fenua fa'a'apura'a.


'Iritira'a i te 32 ra'a o te fa'anahora'a no te « Tauruanui no te Fa'a'apu 2017 »

E tupu te 32 ra'a n o te « Ta'uruanui no te Fa'a'apu 2017 » mai te mahana maha e tae atu i te tapati 8 no 'atopa, i ni'a i te tahua no Vaitupa i Fa'a'a. E fa'atupuhia te reira fa'anahora'a no te fa'atianira'a i te mau hotu no te fenua nei e te mau toro'a no te fa'a'apura'a, e te Piha Rautea e no te Tautaira'a Tairoto, ma te 'amuihia mai e te 'Amuitahira'a no te Fa'a'apura'a Tiare Hei Tini Rau.

E farii atu teie 32 ra'a no taua fa'anahora'a ra piri i te 290 rahira'a ta'ata fa'a'apu fa'a'ite'ite. Ua fa'anaho te fa'aterera'a no taua Ta'uruanui ra e fa'ati'a e 30 rahira'a fare 'ie i ni'a i te tahua no Vaitupa o te pu'ohu atu e 4 ta fenua. E tae atu e 74 rahira'a ta'ata fa'a'apu, 12 feia fa'a'amu 'animara, 160 mau ta'ata fa'a'apu tiare, 20 rahira'a rima 'i, e 8 tapiho'o tauiha'a no te mau materia fa'a'apu e 4 ta'ata tautai tairoto. Hau atu i te reira, ua fa'anahohia 11 mau vahi tama'ara'a i ni'a i te tahua no Vaitupa. E rave ato'a mai te CJA (Pu no te Feia 'Api) i te ho'e fa'a'ite'itera'a no ta ratou fa'anahora'a fa'a'apu no te mau ra'au tanu no te fa'anehenehera'a, te mau ma'a tiare, te mau ra'au fa'ano'ano'a, te mau temi, te mau ra'au hotu, te mau tumu ha'ari ha'a, te mau para pio, te mau puru ha'ari tamaruhia, te mau pute pa'a ra'au fa'ahu'ahu'ahia.


Parau ha'apapa no te 14 ra'a o te fa'anahora'a no te Tahiti Poe Fa'atitihemora'a

Fa'anahora'a fariira'a ratere e tu'aro o tei riro roa mai ei fa'anahora'a o te 'ore roa e nehenehe fa'ahou 'eiaha e fa'atupu, i roto i te mau matahiti ato'a, no reira, ua tupu te 14 ra'a no te fa'anahora'a o te Tahiti Poe Fa'atitihemora'a (« TPR ») mai te 23 e tae mai i te 27 no me 2017, i rotopu ia Ra'iatea, Huahine e o Taha’a.

Te tuha'a rahi matamua no te reira fa'anahora'a, ia au ia i te hiro'a o te fenua nei. Te mata'ina'a o te fa'atitihemora'a, o te tupu i roto e piti mahana, e o te na mua a'e i te fa'anahora'a i ni'a i te miti, ua niuhia ia i roto roa i te mafatu no te 'Ōire no 'Uturoa. Na roto i te reira, e nehenehe te huira'atira e haere atu e mata'ita'i i te mau huru rau ato'a o te mau tata'ura'a poti ta'ie tu'aro e aore ra no te fa'a'ana'anataera'a, e i teie matahiti, ua 'iteahia te numera faito rahi roa a'e no te rahirta'a o te mau piahi o tei tae atu (piri i te 150 rahira'a tamarii). Te mau huru faito no te fa'atihanira'a, no te poiherera'a i te 'arutaimareva (tamara'a i te uahu e te 'ohira'a i te pehu i roto i taua mata'ina'a ra), e te mau pea fa'atitihemora'a note mau Motu Raro Mata'i ma, ua tupu noa mai ia i te rahi te manuira'a i te mau matahiti ato'a.

Na te tahi atu pae, te mau faufa'a moni o tei topatopa ti'a atu na roto i taua fa'anahora'a ra, ia au i te matutura'a, tei ni'a ia i te faito e 25 mirioni toata farane, fa'a'ohipahia na roto i te fa'anahora'a roto iho (e 7 mirioni toata farane), e aore ia, na e 250 mau ti'a tata'u (18 mirioni toata farane), no te tarahura'a mai anei i te mau poti ta'ie, no te ho'ora'a mai anei i te mau tauiha'a e hina'a e i te mau ma'a, e aore a ia, no te mau tata'ira'a 'ihi rave'a o te mau poti. E na ni'a fa'ahou atu i te reira mau topatopa faufa'a moni, te mau titeti manureva no te fenua nei e no te araao o te mau 'aito tata'u i fa'ao mai, o tei matutuhia i ni'a i te faito e 6 mirioni toata farane.

I te pae no te tu'aro, ua 'iteahia te faufa'a o te 14 ra'a o te fa'anahora'a fa'atitihemora'a no te 'ie ha'iha'i, tarai tano maita'ihia no taua tata'ura'a ra, na roto i te mau « Pulse, Diam, Speed Feet, Weta e aore ra Holopuni Va’a ». Ua nehenehe i te reira huru pahi 'api e horo'a mai i te 'ahitahitara'a 'api e te ho'e hi'ora'a atea atu no te tu'aro no te pahi ta'ie tu'aro, 'oia ho'i, no Tahiti Poe Fa'atitihemora'a. I teie matahiti, e 47 rahira'a poti tai'e e e 6 mau poti tamatini no te parurura'a 'eiaha ia ro'ohia e te 'ati e no te feia papa'i ve'a. I te mau ahiahi ato'a, e 310 rahira'a ta'ata (e mau 'aito tata'u, feia papa'i ve'a no te fenua nei e no te araao, no te tomite fa'atupu, e no te papa'ira'a ve'a) o te putuputu i ni'a i te fenua no te porora'a i te mau numera e no te 'itera'a i te mau rave'a 'aravihi no te ta'ere e no te fariira'a ratere no Porinetia.

I eie matahiti, te metua papetito no teie fa'anahora'a, o André Beaufils tane ia, peretiteni no te Totaiete Poti Ta'ie no St Tropez, e tino fa'atupu ihoa no te mau fa'atitihemora'a Ta'ie no St Tropez. A 9 matahiti i teie nei, te vai ta'amu noara'a mai, te Tahiti Poe Fa'atitihemora'a e te mau Poti Ta'ie no St Tropez na roto i te ho'e autaipera'a o tei tupu mai na roto i te 'aitauira'a i te mau horopahi i roto i na fa'anahora'a e piti e na roto i te vaira'a mai te hō'ē area i Tahiti, te ho'e fa'anahora'a poti ta'ie, i roto ite mata'ina'a no te mau Poti Ta'ie, i te hopera'a taua fa'anahora'a ra.

Ua riro te Tahiti Poe Fa'atitihemora'a ei tu'atira'a faufa'a rahi no to tatou nei fenua ei vahi fa'atupura'a na te mau tu'aro poti ta'ie araao. 'Ōia ia, e mea faufa'a rahi te pae no te tuha'a no te fariira'a ratere no taua fa'anahora'a ra. Hau atu i te 40 rahira'a hiro'a fenua rau o tei fariihia'tu na no taua fa'anahora'a ra i roto i te mau matahiti ato'a.

No te rera tumu, mai te 2015 maira, no te ha'apurorora'a i te reira Rave'a no te Fa'ahotu i te Fariira'a Ratere 2015-2020, ua horo'a atu na te Fa'aterera'ahau no te Fariira'a Ratere i roto i te feia fa'atupu o te Tahiti Poe Fa'atitihemora'a, e i roto ihoa ra i te ta'atira'a no Ra'iatea Fa'atitihemora'a, i te mana no te fa'atupu e no te ha'apararera'a araao i te ha'apurorora'a no te roara'a e 26 minuti no ni'a i te tu'aro no te poti ta'ie i Porinetia farani, 'ōia ho'i no ni'a iho i taua fa'anahora'a rahi ra.

I te matahiti i ma'iri a'e nei, e mea rahi te mau fenua o tei ro'ohia'tu e te mau fa'atianira'a no te reira fa'anahora'a : 177 mau fenua o tei ha'apurorohia'tu, hau atu i te 90 rahra'a ha'apurorora'a e tapitira'a i te ha'apuroro fa'ahoura'a na n'a iho. No 2017 nei, te mau numera o tei fa'aarahia i te hope'a no tiurai iho nei e te pupu Fa'anahora'a Amaury Tu'aro- FAT (ASO feia fa'atupu i te fa'anahora'a no Dakar, no te Ta'ahira'a Pere'o'o ha'a'ati ia Farani, e aore ra te Ha'a'atira'a ia Farani na ni'a i te Poti ta'ie)o tei tupu ta'aè pinepine roa. No te reira tahua, e 45 feia haru i te pu'ohura'a e 190 rahira'a Fenua rarahi e mau tuha'a fenua (+10%) o tei tarena hau atu i te 75 hora no te ha'apurorora'a na roto i te 'afata teata na roto 150 rahira'a taime ha'apurorora'a (+65%), na roto i te mau 'afata teata rarahi mai ia « Eurotu'aro ('Europa + 'Atia), Te pupu 'afata teata TV, BFM Tū'aro, RMC Mata'ita'ira'a, Canal+ Tu'aro, TV5 Ao, ESPN Araao, Fox Tu'aro, Fox 'Auteraria, Sky TV, Supertu'aro, Universal HD, TV 'Ihimoana, Reni Poti tai'e e aore ra 'Oteania TV.

Te faufa'a moni no te Ao, ua matutuhia ia i ni'a hau atu i te 1,07 miria mau 'utuafare i roto i te Ao nei (e 417 mirioni i 2016 ra, 'oia ho'i te hō'ē mara'araa +156% no te ha'apurorora'ahia). Noa'tu a e tohu noahia i raro mai, i ni'a i te 1% no te mau tuha'a o te mau matete, e fa'atupu mai te reira i te ho'e numera no te 'ora'a hau atu i te 10 mirioni no te feia mata'ita'i 'afata teata o tei mata'ita'i mai.

E fa'atupu mai te reira huru fa'anahora'a ite mau topatopara'a faufa'a moni papu na te fenua i reira e fa'atupuhia ai. E fa'atupu 'oia i te hotura'a i ni'a e piti tuha'a no te fariira'a ratere poti ta'ie hotu rahi, i te pae no te hotura'a araao e no te mau tere 'amui na ni'a i te poti ta'ie, ia 'amui ana'ehia, o te horo'a mai piri i te 2,5 miria toata farane faufa'a moni o te topa mai i roto i te 'afata i te matahiti tata'itahi e o te fa'atupu i te mau ti'ara'a 'ohipa hau noa'tu a i te rahira'a na rot i te mau ta'amotu rau.


Tauturu moni na te mau ta'atira'a : fa'atianira'a i te tatau tumu matuita e taupe'e puta

Na roto i te anira'a a te Fa'aterehau vahine no te Ha'apiira'a, ua horo'ahia te mau tauturu moni no te terera'a 'ohipa roto na e to'opiti ta'atira'a.

No reira, ua horo'a te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau hō'ē tauturu moni no te faito 1 000 000 toata farane no te hō'ē 'ōpuara'a no te parau ha'amaramaramara'a no ni'a i te rahuara'a no te tatau a te mau Motu Matuita ma, piihia « Patutiki », o te riro atu ei horahora hiro'a hoho'a no te pu'eparau no te tu'ura'a i'oa no taua rahuara'a ra i roto i e 'āpapara'a faufa'a tupuna a te UNESCO. E pū'ohu taua 'ōpuara'a ra i te hō'ē tuha'a no te ha'apiira'a no te mea, e riro atu 'ōia ei pa'epa'e hiro'a ha'apiira'a no te ha'apiipiira'a i te mau reo e te ta'ere. E tavirihia 'oia na roto i te reo matuita, e hurihia i roto i te reo Farani, Peretane e Heremani. E nehenehe ta te mau fare ha'apiiraa tata'itahi, te mau fare ha'apiira'a pirituaua e tuarua no Porinetia farani e ha'apuroro atu, i roto i tō'na 'āua e ma te tamoni 'ore, i taua hoho'a ha'amaramaramara'a ra o tei tapa'ohia te 'ōperera'a i te hope'a no te ono 'āva'e matamua no 2018.

Ua horo'a ato'a hia hō'ē tauturu moni no te faito 1 300 000 toata farane na te ta'atira'a no te mau Nene'i Puta no Tahiti e no te mau Motu (AETI) no te paturu faufa'a monira'a i te taupe'e no te puta « Tai'ora'a i Porinetia 2017 ». E fa'atupuhia te reira fa'anahora'a e te AETI, o tei riro roa mai ei fa'anahora'a ta'ere tuha'a fenua faufa'a rahi o te fa'ata'iruru mai i te mau 'aito no te ao o te puta. Ua riro ato'a 'ōia ei faufa'a rahi o te fa'atianira'a i e feia 'āpi ia papa'i e ia tai'o. E 'āmui ato'a te AETI i roto i te mau fa'anahora'a ritera e ta'ere i roto i te ta'ato'ara'a no te matahiti mai te taupe'e no te puta i Paris, te Ta'uruanui no te Hoho'a 'Ōteania, te Ta'uruanui no te « 'Uru » e te mau taupe'e no te puta no Ra'iatea, Papara e Taravao.



Mau Tapura 'ohipa i muri a'e i te vero ua : tauturu i te Fare Ha'apiira'a Tuarua toro'a rau no Ta'aone

Ua fa'aoti te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau e horo'a hō'ē tauturu moni no te terera'a 'ohipa roto no te hō'ē faito e 20 770 539 toata farane na te Fare Ha'apiira'a Tuarua Toro'a rau no Ta'aone, ia au i te paturura'a faufa'a mni i te mau tapura 'ohipa e te mau ho'ora'a mai natihia i ni'a i te mau ninara'a a te mau vero ua no te 'āva'e tenuare i mā'iri a'e nei. 'Ōia mau, ua farerei teimaha na te Fare Ha'apiira'a Tuarua Toro'a rau no Ta'aone e rave rahi mau tauiha'a o tei 'erehia e ana e i te mau fa'a'inora'a rarahi e rave rahi na roto i te mau pape pu'e vari paruparu o tei tahe atu i roto i taua tuha'a fenua ra.

E rave'a e tere fa'ahou ai ta'na mau tapura 'ohipa, ma te vitiviti, ua fa'a'ohipa ma na taua pu fare ha'apiira'a ra e rave rahi ma taiete 'ohipa no te rave i te mau tapura 'ohipa rarahi roa no te tata'ira'a. Ua fa'a'api ato'a mai 'ōia e rave rahi no tā'na mau materia fa'aterera'a e iho ha'apiira'a o tei 'ino roa.


Mau tapa'o fa'a'ite i te mau matarara'a te porotita ha'apiira'a

Te ha'apapu maira te Ture 'Āi'a no te 13 no tiurai i mā'iri a'e nei, no ni'a i te Ture Arata'i no te Ha'apiira'a no Porinetia farani e tō'na 'aneti, i te porotita ha'apiira'a a Porinetia farani, o te vai i roto i te matarara'a, 'ōia ho'i, tei roto i te ti'ara'a no te nehenehera'a e fa'a'ohipa hotuhia i ni'a i te tahua na roto i te fa'ata'ara'ahia te mau fā rarahi matamua roa, te mau tapura 'ohipa o te ha'apapu ra to rātou fa'a'ohipara'a, e te mau tapa'o fa'a'ite o te fa'a'ite maira i to rātou matarara'a i roto i te hotura'a.

Te reira mau tapa'o fa'a'ite e mau tapura ia no te fa'a'ite i te hotura'a o te tareni ha'apiira'a no Porinetia farani. E paturu tauto'o mai rātou no te ha'amaita'i i te porotita ha'apiira'a a Porinetia farani na roto i te hō'ē hina'aro no te fa'ahotu e no te maramarama te terera'a 'ohipa i roto i te fa'a'ohipara'a i te aufa'a a te hau.

I te pae no te mau rave'a, te ha'apapu maira te porotita ha'apiira'a o te vaira i roto i te 'anetira'a a te Ture Arata'i o te Ha'apiira'a no Porinetia farani, i roto e 4 mau tapura 'ohipa (mau tapura 'ohipa no te ha'apiira'a no te tuatahi, no te tuarua, no te tauturu i te porotita no te ha'apiira'a e no te orara'a o te piahi) i ni'a i te ta'amura'ahia te mau fā.
Te tapura maira te aratora'a no te matarara'a ia ha'amauhia te taura tā'amu no te mau fā e no te mau tapa'o fa'a'ite, ua ha'amauhia te reira fa'anbahora'a no na tapura 'ohipa e maha no te fa'afa'a'ite i roto i te fa'aotira'a mana i hi'opo'ahia e te 'Āpo'ora'a a te mau Fa'aterehau. No reira, ua ta'amuhia te mau tapa'o fa'a'ite i ni'a i te mau fā o ta rātou e ha'afaufa'a ia au i ta rātou tapura 'ohipa tata'itahi.