Tahiti Infos

Te mau Fa’aotira’a a te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau, mahana toru 3 no ‘ātete 2016  03/08/2016

Fa’a’ōhipara’a i te ‘Āfata terera’a faufa’a metua a Porinetia farani

Ua vauvau mai te Mono-Peretiteni ti’a’au i te ‘Āfata terera’a faufa’a e no te mau faufa’a moni i mua i te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau i te mau numera no te fa’a’ōhipara’a i te ‘Āfata terera’a faufa’a metua a Porinetia farani i te 31 no me 2016. E au ra e te ha’apapu maira te reira mau numera i te mau tohura’a o tei fa’aarahia na i te taime a nene’ihia ai te mau numera fa’arava’ira’a faufa’a vitiviti a Porinetia farani no te matahiti 2015.

‘Ōia mau, i roto i te mau ‘āva’e matamua no 2016 te tupu maira te parau no te ha’apa’arira’a i te fa’arava’ira’a faufa’a porinetia na roto i te hō’ē mara’ara’a rahi no te mau moni ō mai no te mau tute i ni’a i te faito 1,531 miria toata farane ( o te mara’a i ni’a i te 37,147 miria toata farane are’a to 2015 tei ni’a ia i te 35,617 miria toata farane i te 31 no me 2015, ‘ōia ho’i, e + 4,30 %), tamau no te hō’ē mara’ara’a no te mau moni ō mai no roto mai i te mau fa’atutera’a ti’a mai te reira ato’a to te tute ‘itea’orehia’tu.

Tei ni’a te hotu no te tute ‘itea ‘orehia i te ‘ohura’a i te faito 26,883 miria toata farane ‘āre’a to 2015 tei ni’a ia i te 26,384 miria toata farane, ‘ōia ho’i te hō’ē numera mara’ara’a e 500 mirioni toata farane (+1,89 %) no roto mai ihoa ra i te mara’ara’a te hotu no te TVA no ni’a i te mau tapiho’ora’a mai na te ara i te fenua nei (+202 mirioni toata farane) e na roto i te mau tute no te fa’atomora’a mai e no te mau haruharura’a (+386 mirioni toata farane). Te hotu no te tute ti’a ua mara’a ia ini’a i te 1,031 miria toata farane (+11,17 %), o tei horo’a mai hō’ē faito hotura’a i ni’a i te 10,264 miria toata farane i te ‘āva’e mē ra 2016, ‘are’a to 2015 ra, tei ni’a ia i te 9,233 miria toata farane i te ‘āva’e mē ra 2015.

Taua mara’ara’a ra ‘āua’e ia te mau tute e te mau fa’atutera’a i ni’a i te mau moni o mai ō tei horo’a mai i te hō’ē moni ō o tei mara’a, i ni’a i te 987 mirioni toata farane (+ 12,73 %) mai teie :

• 587 mirioni no te tute i ni’a i te mau totaiete (TT=IS) : ua haruharuhia mai na reira i te ‘āpi no te fa’anahora’a i ravehia na no 2013 ra no te topara’a te patia no te tahua o te tute i ni’a i te mau totaiete (tei topa mai te 30%-40% i raro i te 25%-35%) e te mahuta fa’ahoura’a mai te faarava’ira’a faufa’a ;
• 272 mirioni na roto i te Tuha’a ‘aufauhau no te tute i ni’a i te mau totaiete (TATT=CSIS),
• 81 mirioni na roto i te tute i ni’a i te mau moni o mai no te mau faufa’a moni papa o te mau faufa’a (TMMF=IRCM) ;
• 137 mirioni na roto i te moni tape’a i te puna no te mau ta’ata e ‘ēre i to te fenua nei ;

Tera ra, ua ‘itea ato’ahia te hō’ē topara’a no te faito 102 mirioni toata farane no te tute no ni’a i te mau tapiha’ara’a (-11%). E ‘āmui ato’ahia mai te mara’ara’a no te hotu o te mau fa’autera’a ti’ara’a mana no roto no te ‘aimamaura’a o te mau pere’o’o uira (+ 63 mirioni toata farane) e te mau numera no te mau titaura’a no te fa’atianira’a i te fariira’a ratere (+ 53 mirioni toata farane). Te mau tohura’a no te ta’ato’ara’a no te matahiti 2016 o te mau hotu fa’atutera’a tei ni’a roa ia i te mau tohura’a ‘afata terera’a faufa’a i te faito 1,744 miria toata farane (+2 %).

Te mau tohura’a no te mau moni o mai e ‘ēre no roto i te mau fa’atutera’a, ua hau roa ia i ni’a i te 677 mirioni toata farane i te mau tohura’a ‘Āfata terera’a faufa’a e 477 ia mirioni toata farane no te popo’ira’a mai i te Tauturu ‘Amui no te ‘Ōtonomi (TAO=DGA) ia au i te mau fafaura’a a te Fa’aterehaunui Matamua o Manuel Valls. No reira, te mau tohura’a no te mau moni o mai no terera’a ‘ōhipa roto no te matahiti 2016, o tei tohuhia na i ni’a i te faito 110,832 miria toata farane, te fa’a’ite maira ia hō’ē hotura’a hau atu i te 2,421 miria toata farane (+2,23 %) ia fa’aauhia i ni’a i te mau tohura’a ‘Āfata terera’a faufa’a.

No ni’a i te mau ha’amau’ara’a no te terera’a ‘ōhipa roto, te tupu autano maite noa nei te mau fa’a’ōhipara’a. Ei fa’ahopera’a, no ni’a i te fa’ahotura’a, te ravehia nei te mau ‘aitarahura’a ia au i te mau hia’aira’a (1,895 miria toata farane no te ‘aitarahura’a o tei ravehia na i te 2015 ra, mai teie, 1 miria toata farane i roto i te Socredo e 895 mirioni toata farane i roto i te Faremoni Farani no te Fa’ahotura’a (FFF=AFD) e te ha’a nei te mau autaipe ia au i te huru faito matauhia.

I te 31 no me 2016, te faito no te mau ‘aitarahura’a no te ‘aufau tapa’ohia i roto i te ‘Āfata faufa’a fa’ata’ahia no te mau tapura ‘ōhipa mau no te fa’ahoturta’a a te ‘Āfata terera’a faufa’a metua a Porinetia farani, tei ni’a ia i te faito e 37,068 miria toata farane, mai teie te fa’anahora’a, e 20,246 miria toata farane no te mau ‘aitarahura’a no te mau ‘aufaura’a ‘āpi e e 16,822 miria toata farane no te mau ‘aitarahura’a ‘aufau fa’ataimehia. Te faito no te mau ‘aitarahura’a e ‘aufau tuhahia na ni’a i te mau tapura ‘ōhipa mau no te fa’ahotura’a tei ni’a ia i te 36,567 miria toata farane.

Te mau numera no te ‘aimamaura’a no te mau faufa’a i te hopera’a te ‘āva’e mē 2016, te ha’apapu fa’ahou maira ia i te mahutara’a te matete a te hau i teie matahiti. Te mau ‘aitarahura’a e pe’e tei ni’a roa ia i te tahi faito teitei piri i te 1,125 miria toa farane i to 2014 ra e i te 1,186 miria toata farane i to te matahiti i muri atu. Te faito ropu no te mau pe’era’a ‘aitarahura’a i te ‘āva’e, i te hopera’a na ‘āva’e matamua e 5 no te matahiti 2016, tei ni’a ia i te 1,4 miria toata farane, ‘āre’a i te matahiti 2014 e 2015 ra, tei ni’a ia i te 1,2 miria toata farane, e i raro atu i te 1 miria toata farane i roto i na matahiti e piti 2012 e 2013.

Te ‘Āfata fa’arava’i o tei ma’itihia e te ‘Āpo’ora’arahi no Porinetia farani i te 14 no tiunu i ma’iri ua fa’aō mai hau atu i te 6 miria toata farane faufa’a moni no te mau ‘aufaura’a ‘āpi e ua fa’atupu mai e 80 mau tapura ‘ōhipa fa’ahotura’a ‘āpi o te nehenehe e horo’a mai i te mau numera maitata’i e tia’ihia nei no mua nei. Te mau numera maitata’i no te ‘aufaura’a ti’apitihia ia au i te mau tauto’ora’a no teie nei mahana, e fa’atupu maite mau mai ia te reira i te nehenehera’a e tape’a i te tohura’a ‘aimamaura’a 2016 ia au i te fā i fa’aarahia na no te faito e 25 miria toata farane (+/-10 %) e te ‘Āpo’ora’ahau. E numera hau roa a’e ia teie i te fa’ahiahia i to tera e 6 matahiti i mahemo.


Fa’atauira’a i te fa’aturera’a ‘Āfata terera’a faufa’a

Ua vauvau mai te Mono-Peretiteni tī’ā’au i te ‘Āfata terera’a faufa’a e no te mau faufa’a moni i mua i te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau i te hō’ē ‘ōpuara’a « Ture ‘Āi’a » o te fa’ataui, i ni’a e rave rahi mau tuha’a, i te mau fa’aturera’a no te fa’aotira’a mana no te 23 no novema 1995 no ni’a i te fa’aturera’a ‘Āfata terera’a faufa’a, tia’ira’a ‘Āfata faufa’a e faufa’a moni a Porinetia farani e a tā’na mau pū rarahi.

I te mea e nehenehe teie ‘ōpuara’a e fa’atupu mai i te fa’a’āpira’a e i te fa’aura’a i ni’a i teie tau e rave rahi mau fa’anahora’a no te fa’aturera’a ‘Āfata terera’a faufa’a, tai’ora’a faufa’a e faufa’a moni, tā’na fā rahi roa o te ha’amaura’a mai ia i te fa’anahora’a tai’ora’a i te mau « ha’amau’ara’a tapura ‘orehia » fa’ata’ahia no te fa’a’ōhie i te ‘īritira’a e te tuhara’a i te mau faufa’a moni ia tupu noa mai te mau ‘ati natura i Porinetia farani nei e aore ra i rapae’au atu i tō’na fenua.

E fa’atupura’a teie fa’aturera’a i te fa’aarara’a a te Peretiteni no Porinetia farani i roto i te tomite no te mau faufa’a moni o te fenua nei i te ‘āva’e mati ra 2016, no te fa’a’ore i te numera moni ta’a-è piihia « ‘Āfata Tauturu i te Feia ‘ati no te mau ‘Ati natura (ATFN=CAVC).

No reira, e horo’a teie ‘ōpuara’a Ture ‘Āi’a i te mana i te ‘Āpo’ora’arahi no Porinetia farani no te ma’iti i te hō’ē ‘Āfata faufa’a no te mau « Ha’amau’ara’a tapura ‘orehia » o te nehenehe e fa’a’ōhipa no teie na tumu maita’i e piti :

• ia tupu te ‘ati natura i Porinetia farani, o te fa’aotihia e te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau e aore ra
• no te haere e tauturu i te mau huira’atira o tei ro’ohia e te hō’ē ‘ati natura i rapae’au i tō’na fenua ia Porinetia farani.

Teie ‘Āfata, o te riro mai te hō’ē ‘Āfata ha’aputu ta’a-è, o te horo’a i roto i te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau, ia tupu noa mai te ‘ati natura, no te rave vitivitirta’a i te mau horo’ara’a faufa’a moni ma te ‘ore e tia’i i te ‘Āfata ta’a-è o te titau mai i te tahi fa’anahora’a maoro, o te ‘ore ato’a e pahono i te mau hia’aira’a rū o te hia’aihia i roto i taua mau taime pe’ape’a rū roa.


Mau numera fa’arava’ira’a faufa’a a Porinetia farani no 2015

Te CEROM, pu ha’amauhia e te Pu Nene’ira’a Moni no te Aramoana (PNMA=IEOM), a te Faremoni Farani no te Fa’ahotura’a (FFF=AFD) e a te Pu Matutura’a no Porinetia farani (PMPF=ISPF) ua ha’amau mai ia e ua poro i te mau numera vitiviti no te fa’arava’ira’a faufa’a no Porinetia farani no te matahiti 2015. Te mau numera o te fa’a’itehia’tu i muri nei e fa’a’ite mai ia i te maita’ira’a tamau no te fa’arava’ira’a faufa’a a Porinetia farani.

1- Te anira’a roto unuma, matini no te hotura’a
I 2015 te mau fa’ahoura’a maii te tapura ‘ohipa, o tei hi’opo’ahia mai 2014 maira, te papu maira ia : ua mara’a te PIB (Hotu Roto Pu’eu’eu i ni’a 1,1 % na ni’a i te faito. Te fa’ahotura’a o te matini rahi roa a’e ia no te hotura’a (+ 5,1% i te rahira’a), e paturu ato’ahia ‘oia e te fa’atere’au maita’ira’a i te ‘aimamaura’a a te mau ‘utuafare fetii (+ 1 % te rahira’a). Te moni o mai no te ravera’a ‘ohipa, te mara’a rii maru noa ra ia na rotoi te maita’ira’a mai te matete no te ‘ohipa. No reira, te ‘amuira’a moni rave ‘ohipa mai te moni o mai e vai pu’eu’eu noa ra a te mau ‘utuafare fetii ua mara’a ato’a ia (mai teie tata’itahi 1,3 % et 0,9 %). Taua mara’ara’a ra no te mau moni o mai ‘amuihia i ni’’a i te topara’a te mau moniho’o o te ‘aimamaura’a te ha’amaita’i ra ia i te mau ‘utuafare fetii, o tei roa’a roahia ia ratou te mana no te ho’o mai i ni’a i te 1,3 %. Ua mara’a te ‘aimamaura’a a te mau ‘utuafare fetii i ni’a i te 1 % i te rahira’a, i muri a’e 0,3 % i 2014 ra.

2- Te anira’a roto puai atu o te ha’amahuta i te hotu o te PIB
Te Hotu Roto Pu’eu’eu (HRP=PIB) a Porinetia farani, ua mara’a 1,1 % na ni’a i te rahira’a i 2015 ra i muri a’e e + 0,9 % i 2014 ra. No te pitira’a o te matahiti mutu ‘ore, ua mara’a noa te fa’arava’ira’a faufa’a porinetia i ni’a i e ho’e faito ‘aita a i ‘itehia’tura mai te ‘omuara’a ma te tamumura’a no 2009 ra. Taua fa’anehenehera’a ra, ‘eita ia e rava’i no te fa’atupu ia tera e 1300 rahira’a ti’ara’a ‘ohipa matahiti e hina’arohia no te tape’a i te mara’ara’a te faito o te mau ta’ata e fa’aea ‘ohipa ‘ore noa nei. Te mau matini rarahi roa no te hotura’a o te fa’ahotura’a ia été ‘aimamaura’a hope’a a te mau ‘utuafare fetii. E horo’a mai ra’ua 1 tai’o e e 0,7 tai’o no te hotura’a o te HRP (PIB).
E tauturu ato’a mai te tapiho’ora’a na te ara terara ‘eiaha i te faito maita’i (- 0,6 point) au PIB. La hausse des importations (+ 1,8 % no te rahira’a) o te fa’atupu mai i te fa’a’ohipa fa’ahoura’a i te anira’a roto ‘are’a te mau tapiho’ora’a na te ara te vai papu noa ra ia (+ 0,6 % na ni’a i te rahira’a).

3- Te fa’ahaere fa’ahoura’a i te fa’ahotura’a no te paturu ite hotura’a
I 2015, no te torura’a o te matahiti mutu ‘ore, ua mara’a te fa’ahotura’a i roto i te fa’arava’ira’a faufa’a a Porinetia farani. Ua paturuhia mai taua mara’ara’a ra e te tuha’a no te unuma (mau taiete ‘ohipa e mau ‘utuafare fetii) o te pu’ohu maira e 3 tuha’a ini’a i te 4 no te fa’ahotura’a ta’ato’a. ‘Iteahia na roto i te mau tapiho’ora’a mai i te fenua nei i te mau tauiha’a, te mau ha’amau’ara’a no te mau fa’ahotura’a a te mau taiete, ua mara’a ia i ni’a i te 8 % na roto i te rahira’a, amohia mai i ni’a e te ma fa’a’apira’a i te mau rave’a no te utara’a (manureva e pahi). Ua fa’atanohia te mau mara’a ra’a o te mau ha’amau’ara’a no te fa’ahotura’a a te mau ‘utuafare fetii (+ 1,6% na ni’a i te rahira’a) e a te hau (+ 8,1 % en volume) i ni’a i te mau ha’amau’ara’a no te patura’a.
Tera ra, te fa’ahotura’a rahi te vai rii ‘oparuparu noa a ra ia, tei raro mai to’na faito i te 23 miria toata farane na ni’a i te faufa’ara’a i to te matahiti 2008 ra. Te fa’ahotura’a unuma (mau taiete ‘ mau ‘utuafarefetii) te paturu mai ra ia i ni’a te 0,6 tai’o no te hotu o te HRP (PIB) i 2015 ra. Te mara’a tamau noa nei ‘oia mai 2012 maira, mai te fa’a’itehia maira e te mara’ara’a te mau anira’a ‘aitarahu no te patura’a (+ 2,7%) e no te mau faufa’a no te nohora’a (+ 3,7%). Ua mara’a te reira mau fa’ahotura’a i ni’a i te 84 miria toata farane i te 2015 ra (+ 4,1% na ni’a i te rahira’a), ‘oia hoi e 57 miria toata farane na te mau taiete ‘ohipa (+ 6,7% na ni’a i te rahira’a) e e 27 miria toata farane no te mau ‘utuafare fetii.
Ua mara’a te fa’ahotura’a a te hau i ni’a i te 8 % na ni’a i te rahira’a i 2015 ra. Te mau tapura ‘ohipa no te poromu na raro i te fenua no Punaauia, te fare tape’ara’a no Papeari e te fa’aineinera’a i te tahua no Tahiti Mahana Beach, i ni’a i te reira e ‘amui ato’ahia’tu te mau tapura ‘ohipa i ni’a i te mau poromu, e te mau fa’ahotura’a a te mau ‘Oire o tei riro ei paturu rahi i e tapura ‘ohipa no te fa’arava’ira’a faufa’a porinetia.
Te tino moni ta’ato’a o tei fa’ahotuhia e te mau pu fa’aterera’a a te hau (Haunui, Haufenua, mau ‘Oire) ua hau ia i te 30 miria toata farane.

4- Te ‘aimamaura’a a te mau ‘utuafare fetii o tei fana’o i te topara’a o temau moniho’o
Te ‘aimamaura’a, tuha’a faufa’a rahi roa no te fa’arava’ira’a faufa’a porinetia, ua fa’atanohia ia i te 2015 ra. E horo’a mai ‘oia e 0,6 tai’o no te hotura’a o te HRP (PIB). Noa’tu a te faito maita’i, e ta’a-è to’a mara’ara’a ia au i te mau tuha’a fa’arava’ira’a faufa’a. No reira, te ‘aimamaura’a hope’a a te mau ‘utuafare fetii ua mara’a ia (+ 1% nani’a i terahira’a, i muri a’e + 0,3% i 2014 ra) ‘are’a te ‘aimamaura’a a te hau te ‘ome’e ra ia (- 0,4%en volume, après - 1,8% i 2014 ra). Taua hotura’a ra no te ‘aimamaura’a hope’a a te mau ‘utuafare fetii, e horo’a mai ia 0,7 tai’o no te hotura’a o te HRP (PIB). Te ara’ara’a rahi roa a’e no te ‘aimamaura’a a te mau ‘utuafare fetii o tei ‘iteahia mai 2007 maira, e maramaramahia ia na roto i te terera’a papu o te mau moniho’o (- 0,3% no te mau moniho’o o te ‘aimamaura’a hope’a a te mau ‘utuafare fetii), taipehia’tu i ni’a i te mara’ara’a tamau no e mau moni ‘ohipa no 2015. Teie ra, e mea paruru roa a te ti’aturira’a o te mau ‘utuafare fetii m ata te topara’a no te mau faufa’a ‘aimamaura’a e fa’a’ite maira (- 6,5% i 2015 ra). Ei fa’aho’ira’a ra, ua itite ‘aimamaura’a a te hau no te 8ra’a o te matahiti mutu ‘ore, - 0,4 % na ni’a i te rahira’a, i muri a’e i te ho’e topara’a 1,8% i 2014 ra. ‘Eita ‘oia e paturu ‘eta’eta mai i te hotura’a (- 0,1 tai’o) no te hotura’a.
Noa’tu e ‘ere te ta’a-è-ra’a o te mau ha’amau’ara’a no te terera’a ‘ohipa roto i te mea ara’ara’a maita’i i teie matahiti, ua iti maira te ‘aimamaura’a a te hau i te faito 19 miria toata farane ia fa’ahi’ohia’tu i ni’a ia 2008.

5- No te aha te fa’a’orura’a o te HRP (PIB) i teitei a’e ai i to te ‘aimamaura’a a te mau ‘utuafare fetii ?
I 2015, te hotura’a o te fa’arava’ira’a faufa’a matutuhia na ni’a i te mara’ara’a o te HRP (PIB) na ni’a i te rahira’a (‘oia ho’i, mau moniho’o tamau) tei ni’a ia i te 1,1%, tera ra, i te reira noa ato’ara’a ra taime, te mara’ara’a o te HRP (PIB) na roto i te faufa’a (‘oia ho’i, moniho’o tamau e nominara) tei ni’a i te 1,7%. No te ta’ara’a i taua ta’a-è-ra’a ra, o te tu’ati i ni’a i te moni ho’o tu’iri tata’itahi o te HRP (PIB), e mea ti’a ia tatarahia e aha te HRP (PIB) e te HRP (PIB) na ni’a i te rahira’a. I 2015, te areara’a no te hotura’a mau i rotopu i te faufa’ara’a mau o te HRP (PIB) e matara ‘oa na roto i e fa’a’orura’a o te HRP (PIB) tei ni’a i te 0,6 %. Te ta’a-è-ra’a no taua fa’a’orura’a ra, i teie matahiti, e mea maita’i roa ia ‘are’a te mau moniho’o no te ‘aimamaura’a (MHA=IPC) ua topa ia 0,4 %. E maramaramahia te reira ta’a-è-ra’a na roto i te topa rahira’a te mau moniho’o o te mau tapiho’ora’a no te ara i te fenua nei, (- 1,4 %) i tei matutuhia na i ni’a i te MHA(IPC), ‘amuiha i ni’a i te mau moniho’o o te fa’ahotura’a e te mau tapiho’ora’a na te ara o tei mara’a. Na ni’a i te rahira’a, te mara’ara’a o te mau tapiho’ora’a no te ara e fa’ahaere mai i te fenua nei, ( o tei riro ei mea ’ino roa no te hotura’a), tei ni’a atu i te mara’ara’a o te tahi è atu mau hotu no te anira’a (‘aimamaura’a, fa’ahotura’a e tapiho’ora’a na te ara ), te faufa’a o te HRP (PIB) no 2015 ra i ni’a i te moniho’o no 2014 ra, tei raro mai a ia i to te HRP(PIB) no 2015 ra na rotoi te faufa’a, o te fa’a’ite maira e te vaira te fa’a’orura’a.

6- Te papu maira te mara’ara’a o te ti’ara’a ‘ohipa
N te taime matamua roa mai 2009 maira, ua mara’a te ti’ara’a ‘ohipa ‘aufauhia (+ 0,4 %), e tae noa’tu i te moni ‘ohipa ‘amui (+1,3 %). Taua mara’ara’a no te numera ti’ara’a ‘ohipa e no te mni rave ‘ohipa ropu (+1,6%), i roto i te taime topara’a te mau moniho’o, e horo’a ia na te feia rave ‘ohipa i te mau ‘api no te mana ho’ora’a mai i ni’a i te 1,9 %.

7- Tai’o i ni’a i te mau ‘aitauira’a tapiho’ora’a
Noa’tu te mau numera no te tapiho’ora’a na te ara i te mau maita’i e te mau tavinira’a, i te pae ihoa no te fariira’a ratere, mea mait’i roa (+ 0,6 % na ni’a i te rahira’a), te horo’a a te tapiho’ora’a no rapae no te hotu o te HRP (PIB) e ‘ere ia i te mea ‘api (- 0,6 tai’o) no te mara’ara’a te moniho’o o te mau tauiha’a no rapae’au mai e te mau tavinira’a. Ua tu’ati taua mara’ara’a ra no te mau tauiha’a no rapae’au mai, i ni’a i te mara’ara’a no e anira’a roto (‘aimamaura’a, e fa’ahotura’a), o tei fa’atupu mai i te puai maita’i no tetapura ‘ohipa. Ta’a-è atu i te reira, ua ‘apitihia mai te ‘apo’ora’a tapiho’ora’a a Porinetia farani e te topara’a no te parau ‘aufaura’a itouira o tei topa 19 % no te faufa’a i ni’a i to 2014. Te hotura’a o te mau tapiho’ora’a na te ara no ni’a ia i te mau tarei no te fariira’a ratere (hotera, utara’a). Na’na e tamaru i te topara’a o te mau tapho’ora’a na te ara i te mau hotu no te fenua nei, o tei ‘omaumau na rot i te mau tapiho’ora’a na te ara i te mau poe (- 14 % na ni’a i te faufa’a). Te tahi è atu mau tapiho’ora’a (i’a, vanira, puha…) uamara’a ia 14 %, tera ra e ‘ere i te mea teimaha i ni’a i te faito tapiho’ora’a a te Fenua.
Teie ra, te mara’ara’a te ti’ara’a ‘ohipa (270 ti’ara’a ‘oipa hau i 2015 ra) e ‘ere a i temea rava’i no te fa’atopa i te faito rahira’a o te mau ta’ata e fa’aea ‘ohipa ‘ore noa nei. Te tai’ohia nei i Porinetia farani nei, 1 300 feia rave ‘ohipa ‘api o te o mai nei i roto i te matete no te ‘ohipa i te matahiti tata’itahi. Te faito o te feia ‘aita e ‘ohipa, o tei vai na i ni’a i te 21,8 % (24 900 rahira’a ta’ata) i roto i te tai’ora’a huira’atira no 2012, e nehenehe e tai’ohia i teie nei e 24 % i te 2015 ra, te vai ‘aifaito noa ra i te tahi è atu pae.
Te mau tuha’a terera’a ‘ohipa tei reira te mara’a rahia’a te moni ‘ohipa o te fa’a’apura’a ia (+7,0%) , te patura’a fare (+ 2,0) ‘aua’e te mau ‘opuara’a rau mai te fare tape’ara’a no Papeari e te mau hamanira’a e tata’ira’a poromu, te tapiho’ora’a (+ 2,7%), o te fa’afana’o i te ‘aimamaura’a a te mau ‘utuafare fetii, te utara’a (+ 3,5 %) e te hotera fare tama’ara’a (+ 5,0 %), o tei fana’o i te mara’ara’a no te rahira’a o te mau ratere e haere maira (+1,8 % ia fa’aauhia’tu i to 2014).


Tauturu no te ha’amau i te rave’a na roto i te hoho’a e te rorouira

Ua fa’aoti te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau e fa’ati’a i na anira’a matamua roa e piti no te tauturu i te ha’amaura’a i te rave’a na roto i te hoho’a e te rorouira (THHR=SCAN) o tei tu’uhia mai na e rave rahi mau totaiete no te fenua nei e o tei hi’opo’ahia e te Tomite hi’opo’a no te SCAN (THHR) i te 20 no tiunu i mā’iri a’e nei.

Ua horo’a taua Tomite ra 16 mau parau fa’ati’a o ni’a e rave rahi mau ‘ōpuara’a no te mau hoho’a fa’ati’a parau tuatapapara’a, mau hoho’a ferurihia na roto i te ‘āfata teata, mau hoho’a peni fa’aha’uti’uti, mau hoho’a poto fa’atiani pehe e tahua rorouira. E piti tau anira’a o tei ‘ore te tahua no te mau anira’a tauturu i hau atu i te 1,5 mirioni toata farane o tei tu’uhia mai i roto i te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau. E hi’opo’ahia te tahi atu mau ‘ōpuara’a e te tomite no te hi’opo’ara’a ‘afata terera’a faufa’a e faufa’a moni THAF (CCBF).

Te ‘ōpuara’a matamua e tauturuhia, no te hō’ē faito e 300 000 toata farane, no te hamanira’a mai ia i te tahi hoho’a fa’atiani pehe poto no te roara’a e 5 minuti, piihia « E Noho nei », o tei tu’uhia mai e te taite « SARL Te mau Pū Haruharura’a Hashtag ». Te piti o te ‘ōpuara’a, o tei tauturuhia’tu i ni’a i te faito e 950 000 toata farane, no te hamanira’a mai ia hō’ē hoho’a fa’ati’a parau no te roara’a e 52 minuti, piihia « Taputapuatea, mafatu no te nuna’a Ma’ohi », o tei tu’uhia mai e te taiete « SARL Tairoto Ninamu Haruharura’a ».


Mape’era’a na te Haufenua i te mau tapura ‘ōhipa no te fa’atiani i te mau poe fa’a’apuhia no Tahiti arata’ihia e te mau ti’atoro’a no te reira tuha’a

Te « Ta’atira’a Poe Tahiti no Porinetia farani » (Tahitian Pearl Association of French Polynesia : TPTPF=TPAPF), fa’atupuhia i te 2014 ra, o tei ha’amauhia mai na e rave rahi mau pū rarahi no te mau ti’atoro’a no te tuha’a fa’a’apura’a poeparau. Ua tu’u mai ‘ōia i te mana’o no te fa’ahaere tamau noara’a’tu a i te tapura no te mau ‘ōhipa no te fa’atianira’a i te poe fa’a’apuhia i Tahiti, o tā’na i arata’i noa mai na a piti matahiti i teie nei, i ni’a i te mau matete no Taina (Hong Kong), no Tapone e i ni’a i te matete no te fenua nei. Ua fa’a’ite ato’a mai ‘ōia i tā’na ‘ōpuara’a no teie matahiti 2016, no te fa’a’a’ano fa’ahoura’a’tu a i ta’na tapura ‘ōhipa i ni’a i te matete no Marite Apato’erau.

No te reira tumu, e fa’ahaere te TPTPF (TPAFP) i te mau tapura ‘ōhipa, ma te ‘āpitihia mai e te mau pū ho’o faito rahi no Taina (TPAHK) e no Tapone (TPJ), e i roto ihoa ra i te mau taupe’e no te mau ti’atoro’a no te ao nei i Hong Kong, taua ‘ōire ra o tei riro ei matete rahi no te mau ho’ora’a poe fa’a’apuhia i Tahiti nei. Ua fa’anaho ato’ahia te tahi atu a mau tapura ‘ōhipa e te Pū Ha’apiira’a toro’a no te Hamanira’a poe « Revere San Francisco » i Marite ma no te fa’atupura’a i te hō’ē tata’ura’a no te mau tauiha’a fa’anehenehe niuhia i ni’a i te mau poe fa’a’apuhia i Tahiti nei e te taera’a mai i te ‘āva’e ‘ātopa i mua nei, te hō’ē ‘aivana’a no te mau poe no te fa’atupu i te tahi ha’apiira’a fa’ata’ahia na te mau ti’atoro’a o te reira tuha’a.

Te hi’o ‘oramara’a i te mau mauha’a no te fa’atianira’a, na ni’a i te tahua Facebook, i te tahi tahua natirara e na roto i te mau puta iti fa’atianira’a, na te reira ia e horo’a i roto i te TPTPF (TPAFP) i te ‘ite ara’ara’a maita’ira’a i te mau hotu poe. Te mana’o ato’a nei te ta’atira’a e fa’aineine no te fa’atupu i te « Hepetoma no te Poe Tahiti » (Tahiti Pearl Week), mana’ohia no 2017, fa’anahora’a o te fa’ata’iruru mai, i te hō’ē vahi e no te tahi mau mahana te roara’a, i te mau ‘aito ato’a no taua tuha’a ra i raro a’e i te mau fare fa’a’ite’itera’a na roto i te mau rautira’a rau e te mau ha’apiipiira’a fa’ahiahia. Ua riro te poe fa’a’apuhia i Tahiti ei punavai matamua roa no te tapiho’ora’a na rapae’au a Porinetia farani. Ua riro ia te fa’atianira’a ei tuha’a rahi faufa’a roa no te fa’afa’aite fa’ahou atu a i te te mau porinetia, i ni’a i te matete no te fenua nei e no te ara, e na reira atu ai i te ha’apuai fa’ahoura’a atu a i te fa’arahira’a i te fa’a’apu e i te tapiho’ora’a.


Mau tauturu moni na te ta’atira’a no te mau tuha’a totiare e ‘ihirapa’aura’a ma’i e ha’apiira’a

Ua vauvau ai te Fa’aterehau vahine no te ‘Ohipa i mua i te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau ho’e’opuara’a no te ha’amana i te fa’aotira’a mana o tei ha’amanahia na e te Tomite no te Ti’a’au i te RSPF, i te 24 ra no tiunu i ma’iri a’e nei no ni’ai te horo’ara’a i te tauturu moni hau na e 3 mau ta’atira’a no te tuha’a totiare-ha’apiira’a e ‘ihirapa’aura’a ma’i-ha’apiira’a no teie matahiti 2016.
Te pu’ohura’a i te fifi natihia i ni’a i te mau huma totiare e ‘ihirapa’aura’a ma’i o te mau ta’ata tumu porinetia te ha’apa’ohia nei ia e te mau tauturu moni e horo’ahia nei na te mau pu o te ha’a nei no te mau tuha’a ‘ihirapa’aura’a-totiare e totiare ha’apiira’a. Na te ‘Afata no te Autahira’a na roto i te “’Ama’a huma” e amo ra i te reira mau hopoi’a i te mau matahiti tata’itahi. No teie matahiti 2016, ua fa’ata’ahia ho’e tino moni tauturu na te reira mau pu i ni’a i te faito 1,522 miria toata farane, ua arata’i fa’ahouhia mai ia te faito no te matahiti i mahemo.
Ua ha’amana te tomite no te ti’a’aura’a i te RSPF i te mau tu’ura’a mana’o o te tomite ‘ihi rave’a, no te pahono i te mau anira’a a taua mau ta’atira’a e 3. Ei fa’ahotura’a, e 52 mirioni toata farane o teihoro’ahia’tu na taua mau ta’atira’a e 3 ra.


Ha’amanara’a na te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau e 2 fa’aotira’a mana a te tomite ti’a’au i te RSPF no te 24 no Tiunu 2016

Ua vauvau atu te Fa’aterehau vahine no te ‘Ohipa i mua i te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau e 2 tau ‘opuara’a fa’aotira’a mana no te ha’amana e 2 fa’aotira’a mana na te tomite ti’a’au i te RSPF no te 24 no tiunu i ma’iri a’e nei no ni’a i te faufa’a no te fa’aaura’a i rotopu i te CPS e e 2 pu hoterano Niu Teranii Auckland e te fa’aaura’a i rotopu i te CP e te taiete Air Archipels no te mau utara’a ma’i ru.

E titau mai te mau hia’aira’a ‘ea o te feia ma’i porinetia ia fa’anahohia te mau rave’a utara’a ma’i tapura maita’ihia, no te mau ma’i rū, ia nehenehe ia uta ti’ahia te mau ma’i i ni’a i te mau tahua ‘ihi rave’a o te mau fare utuutura’a ma’i nahonaho e rava’i roa a’e (Fare Utuutura’a ma’i no Ta’aone, mau rave’a no Niu Terani).

E titau mai taua maua fa’anahora’a ra e ia fa’aau ato’ahia te mau ti’a tapatana no te fa’ahaerera’a mai i te feia ma’i (na ni’a i te manureva) i te Fare utuutura’a ma’i e aore ra no te pahono no to ratou nohora’a.
I – Te mau tarifa no te nohora’a no te mau ma’i e fa’arevahia i Niu Terani:

E piti tau ti’a fatu hotera tapatanahia e vaira i Auckland o tei ani mai ia ha’amaita’ihia te tahi no ta rā’ua mau tarifa o tei ‘ore i fa’atauihia mai, mai te matahiti 2013 maira, i ni’a i te faito e 250 000 toata farane i te matahiti ‘ī.
II– Ha’amaura’a i te fa’aaura’a ‘api no te mau utara’a ma’i ru i rotopu i te CPS e te taiete Air Archipels

Ua horo’a atu te CPS na te taiete « Air Archipels », te utara’a i te feia ma’i no roto i te ‘Āfata no te parurura’a totiare e titauhia no to rātou faito ‘ea ia uta rūhia mai na ni’a i te manureva ta’a-è mai te mau motu mai i Tahiti nei e aore ra na roto i te mau motu Raro Mata’i ma. No te fa’atano aumaite maita’ira’a i te mau tarifa, tera ra, i te mau huru ato’a no te utara’a mai e te mau tavinira’a e titauhia, ua mana’ohia e fa’a’āpi fa’ahou i te mau fa’aaura’a na roto i te hō’ē fa’aaura’a ‘āpi no te roara’a e 5 matahiti.

No te fa’atere’aura’a i te mara’a rahi noara’a’tu a o te mau fa’arevara’a ma’i rū o te ravehia mai nei e te mau manureva o te mau nu’u fa’ehau, ua ani mai o « Air Archipels » e ia ha’amara’ahia tā’na mau manu hō’ē a’e rima ‘ōhipa hau. E fa’atupu mai te reira hō’ē taranira’a i ni’a i te faito 10 mirioni toata farane i te matahiti hō’ē, ‘inaha, tei raro roa mai te ho’o o te mau utara’a ma’i a « Air Archipels » i ta te Nu’u fa’ehau.


Tauturu moni no te fa’ahotura’a i te OPH no te mau tapura ‘ōhipa i ni’a i te pū nohora’a totiare « Motio »


Na roto i te horo’ara’ahia te pū nohora’a totiare « Motio » i roto i te toru ‘āva’e hope’a no 2015, e rave fa’ahou te OPH i te mau fa’arava’ira’a hau atu no te paruru maita’ira’a i taua pū nohora’a ra.

No te fa’atupura’a i te reira, ma te ‘ite papu i te mau fifi e nehenehe e farereihia e te mau ‘utuafare e noho ra i reira, e te mau tamarii ihoa ra a taua mau ‘utuafare ra no taua pū nohora’a totiare ra, ua fa’aoti te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau e horo’a hō’ē tauturu moni na te OPH i ni’a i teie faito 14 399 000 toata farane no te fa’aoti i teie mau tapura ‘ōhipa i muri nei e :

- te patura’a i te hō’ē paruru ‘aua
- te horo’ara’a e te tu’ura’a i te mau ‘auri varavara no te tapo’i na ni’a i te mau tahera’a pape ua
- te horo’ara’a e te tu’ura’a i te mau mori fa’aarara’a i te mau tahua ha’utira’a a te mau tamarii

Te mau tapura ‘ōhipa, o te amohia te mau ha’amau’ara’a 100 % e te Haufenua, e ravehia ia ia oti i roto e 3 ‘ava’e.

I te tahi atu pae i te reira mau tapura ‘ōhipa, ua fa’aoti a te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau e horo’a fa’ahou i te piti no te tauturu moni i ni’a i te faito 14 875 000 toata farane na te OPH no te patu mai hō’ē patu paruru ‘āua. E fa’ata’a ato’ahia mai na roto i te reira tapura ‘ōhipa te hō’ē no te mau poromu tomora’a i roto i te pū nohora’a totiare « Motio » o tei parari na te tahi tuha’a na roto i te mau ua ‘ū’ana no te hope’ara’a no 2015 ra. Te reira tapura ‘ōhipa, e amohia ia 100 % e te Haufenua, o tei oti mai i roto e 3 ato’a ‘āva’e.


Faufa’a no te fa’aaura’a i rotopu i te Haunui e o Porinetia farani no ni’a i te Ha’apiira’a

Te fa’ata’a ra te’irava 21 no te fa’aaura’a fa’atauihia no te 4 no ‘ēperera 2007 e amo o Porinetia farani i te mau ha’amau’ara’a no te terera’a ‘ōhipa roto, no te horo’ara’a tauiha’a, no te patura’a, no te ti’a’aura’a, no te parurura’a ‘ēiaha ia ro’ohia e te ‘ati, no te patu fa’a’āpi fa’ahoura’a i te mau pū fare ha’apiira’a no te tuarua. E farii ‘ōia i te mau matahiti ato’a no roto mai i te Haunui, i te tahi tauturu faufa’a moni no te mau ha’amau’ara’a o tā’na e amo.

Ei pū’ohura’a i te tau’aparaura’a no te ti’a’aura’a no te ‘āva’e novema ra 2015, i roto i te reira te vauvaura’ahia’tu te mau ha’amaramaramara’a no ni’a i te porotita no te ha’apiira’a a te Fa’aterera’ahau no te Ha’apiira’a no Porinetia farani i mua i te Fa’aterera’ahaunui, e i mua ato’a ho’i i te Fa’aterera’ahaunui no te Ha’apiira’a, no te Ha’apiira’a Teitei e no te ‘Ihi ma’imira’a, e piti tau faufa’a moni matamua roa no taua fa’aaura’a ra o tei tapa’ohia mai i roto i te ture no te mau faufa’a moni a te Haunui no teie matahiti 2016.

I te mea, ‘āita a te mau faufa’a totiare i pau atura i roto i to rātou ta’ato’ara’a (toe’a no te mau matahiti 2011 e tae mai i te 2013), ua anihia’tu i te Haunui, te nehenehera’a e fa’a’ōhipa hō’ē vehi i ni’a i te faito piri i te 38 mirioni toata farane no te mau ‘Āfata totiare no te ‘aufau i te mau moni ‘ōhipa a te mau rave ‘ōhipa e ‘ēre i te mea tamau o tei tihepuhia mai e Porinetia farani no te amo i te mau ti’ara’a ei mau tauturu no te ha’apiira’a i roto i te mau fare ha’apiira’a pirituarua e tuarua a te mau fare ha’apiira’a a te hau. Ua fariihia mai te reira anira’a e te Fa’aterera’ahaunui no te Ha’apiira’a, te tumu ia no teie faufa’a hau no te fa’aaura’a no te 4 no ‘ēperera 2007 no ni’a i te ha’apiira’a.

Te ‘ōperepere aumaitera’a o tei mana’ohia ua niuhia ia i ni’a e 3 tumu rarahi : te fa’arava’ira’a i te mau pupu o te ‘ore ra e rava’i i te rima rave ‘ōhipa, te fa’arava’ira’a i te mau pū fare ha’apiira’a o te ‘iriti ra i ta rātou mau pū nohora’a tamarii i te hope’a hepetoma e te ha’amaura’a i te mau tuha’a monora’a i Tahiti e i Moorea.


Te mau fa’aturera’a no te mau tutaura’a pahi i roto i te ‘ō’o’a no Taiohae

A tau matahiti i teie nei, te ‘ite nei o Porinetia farani, te mara’a noa’tura te rahi pahi e fano maira i roto i te ta’amotu no Matuita ma. No teie hi’o ateara’a no te fa’atano e no te paruru ‘ēiaha ia fifi te mau tipaera’a pahi, ua fa’aoti te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau e ha’amana i te hō’ē fa’aotira’a mana no te ha’amaui te tahi tuha’a ‘ēita e fa’ati’ahia i te mau pahi ia tutau i roto i te ‘ō’o’a no Taiohae e no te ‘ōpani ato’a ‘ēiaha ia tapiri atu i ni’a i te uahu no « Fort Collet » (uahu na’ina’i) i Nuku Hiva. Teie fa’aturera’a, o tei fafa ato’ahia’tu te mana’o no te Farehau no Nuku Hiva, e nehenehe atura ia, ia hi’opo’a maita’ihia te tī’ā’aura’a i te tahora moana no te maita’i o te ta’ato’ara’a e fano ra na ni’a i te moana.


Ha’amaura’a i te hō’ē tomite tuatapapa i te ‘ōpuara’a no te hō’ē Pū Ta’ere no Porinetia farani

Ua tapura te ‘Āpo’ora’ahau no Porinetia farani i roto i tā’na mau ‘ōpuara’a patura’a i tā’na mau pū rarahi ia ha’amauhia hō’ē Pū Ta’ere na Porinetia farani. Mai te ‘ōmuara’a mai no te mau matahiti 1990, ua riro na teie ‘ōpuara’a ei tumu no te mau tuatapapara’a e rave rahi, te mau hi’opo’ara’a, te mau matutura’a, te mau tuha’a tapura ‘ōhipara’a e no te otira’a. Te mau tauiuira’a no te mau ‘āvei’a ‘ihi rave’a rau e te mau raranira’a tapura ‘ōhipa tauiui noa, na te reira i vaiiho noa i teie ‘ōpuara’a i roto i te tia’ira’a, noa’tu a ia te mau tia’ira’a rū a te tuha’a no te ta’ere.

E hamanihia taua pū ra mai te huru no te tahi tahua no te fa’atianira’a i te rauhu’ara’a e no te ha’apurorora’a i te ta’ere porinetia mataraurau no tahito ra. Ua tapa’ohia ‘oia i roto i te hina’aro papu o te ‘Āpo’ora’ahau no Porinetia farani, no te fa’ahotu i te mau faufa’a no te ta’ere, no te fa’araura’a ihoa i tā’na mau fa’atianira’a no te fariira’a ratere. Hau atu i te reira, e tareni faufa’a rahi ato’a ta te reira, i te pae no te ha’apiira’a, e no te fa’atomora’a i roto i te orara’a totiare, na roto i te ha’amaita’ira’a i te tai’ora’a a te ta’ato’ara’a e te mau faufa’a no te ta’ere ‘iriti matarahiano te ta’ato’ara’a.

Te ‘ōpuara’a o tei vauvauhia mai i mua i te ‘Āpo’ora’ahau no Porinetia farani, e te mau ti’a ‘aivana’a no te reira tuha’a no te ta’ere, o te tu’u maira ia i te mana’o no te tuha i te reira tapura ‘ohipa i roto e piti tuha’a, te fa’a’anora’a e te feruri aumaitera’a i te vahi ti’ara’a « Ei Teatara’a ta’ata Ora » i ni’a i te tahua no te Fare Tauhiti Nui i te hiti tahatai, e te hamanira’a i te tahi poro « Putura’a Puta, Tapura ‘ohipa ta’ere e mau Fa’a’ite’itera’a Rahu’ara’a» i ni’a i te tahua no Vaiami – motu iti no Paofai. E riro te reira mau patura’a ei fa’arava’ira’a i e mau pū rarahi e vai nei o te turu’i i ni’a i te mau papa feruri maita’ihia.

Mai te hamanira’ahia mai taua tapura ‘ōhipa ra, e 3 pupu ‘ōpuara’a o tei ha’amauhia mai no te fa’aineine i te rotorotora’a, i te maupapa niu, e te huru terera’a fare manaha. Ho’e fare putura’a puta ‘a’ai tei ni’a a’e na i te eni (www.mediatheque-polynesie.org) o te horo’a mai hau atu i te rahira’a e 400 mau fa’atumura’a o tei mau a’e na mai. E ha’afaufa’ahia’tu a taua tahua ra e te ho’e puna ha’amaramaramara’a, o te taroruirahia nei e te Piha no te faufa’a tupuna ha’aputura’a e no te rave’a hoho’a, piri i te 200 rahira’a puta.

No te fa’aoti i te tarena iho hohho’a fa’ahu’ahu’a maita’ihia, e no te tu’ura’a i ni’a i te matete tata’ura’a no te ta’ata papa’i hamani hoho’a o te ‘iritihia i te hope’a no teie matahiti, uatapa’ohia te hō’ē tere no te tahi piha toro’a ‘aravihi no Farani o te tae mai i te ropura’a no ‘atete nei, e ma’itihia mai i roto e 3 mau piha ‘aravvihi roa a’e, o tei ha’apa’ohia mai e te pupu ‘ōhipa fa’ata’ahia no te tuatapapara’a. No reira, e mea faufa’a, ia ha’amatahia taua tapura ‘ōhipa ra, ia ha’amaramaramahia e ia fa’ato’a’ati maita’ihia te mau autaipe ‘ihirave’a ‘aravihi e no te mau pumana i roto i te mau ferurira’a mana’o o te fa’aterehia nei.

No reira, ua ani atu te Fa’aterehau no te Ta’ere i te ‘Āpo’ora’a a te mau Fa’aterehau ia ha’amauhia te hō’ē tomite no te tuatapapa i taua ‘ōpuara’a ra no te hō’ē Pū Ta’ere, o te fa’a’āmui i te mau Fa’aterera’ahau no te Ta’ere, no te Patura’a e no te Fariira’a ratere e tae noa’tu i te Tomiterara’a Teitei, te ‘Ōire no Papeete e te mau Piha ‘ōhipa ato’a e te mau pū rarahi ato’a no te ta’ere o te ō i roto i taua fa’anahora’a i taua ‘ōpuara’a ra. E tupu te putuputura’a matamua roa a taua tomite ra hou e tae mai ai te piha ‘ōhipa no Farani o te tape’ahia mai.