Tauturu no te ha’amahuta fa’ahou i te fa’a’apura’a a te ta’atira’a Vaerua no Ra’iroa

Ua horo’a te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau i te ho’e tauturu na te ta’atira’a ‘utuafare fetii Vaerua no Rairoa, na roto i te fa’anahora’a Tauturu no te Ha’amahuta i te Fa’a’apura’a (THF=ARA). Te ta’atira’a Vaerua no Rairoa, ha’amauhia i te mati 2015 i ni’a i te motu no Rangiroa, ta’na fa o te ha’amaura’a ia i te ho’e tapura ‘ohipa no te fa’a’apira’a i te uru ha’ari, te ha’amaura’a i te tahi tanura’a tiare rau i raro a’e i te fare ‘ie e te ha’amaita’ira’a i te fa’a’amura’a manu hamani momona hane i roto i taua tuha’a ra no Tuamotu. Te mau fa’ahotura’a o tei fana’o atu i taua tauturu ra no te ha’amahuta i te fa’a’apura’a , i fana ‘o ai i te tauturu no te ha’amahutara’a i te fa’a’apura’a no ni’a ia i te horo’ara’ a mai i te mau materia fa’a‘apura’a.


E mau fa'anahora'a 'api no te fa'aterera'a a te TEP

Ua vauvau mai te Mono-Peretiteni i mua te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau, i te 'afata fa'arava'i matamua roa no te parau fa'aau e te totaiete SAEML TEP, ia nehenehe i te taite no te utara'a i te uira ia fa'a'ore i te mau tuha'a moni tamarura'a no ta'na mau fa'ahotura'a ato'a.

I te 2 no novema 2015, ua farii te 'Apo'ora'ahau no Porinetia farani i te Hoho'a 'Operera'a Uira 2015-2030. Ho'e no te mau 'ama'a rarahi roa no te reira hoho'a o te nehenehera'a ia e fa'a'amo i te huira'atiira o te fa'a'ohipa nei i te uira, ia 'aufau i te « ho'e tuha'a maoni uira 'afaro e te tano ». Teie atura ia te tareni no te utara'a uira, ia au i te fa'anahora'a 9 no te hoho'a 'operera'a uira : reforomatiora'a i te mau tamarura'a.

Na te reira e fa'atupu nmai i te ho'e ti'ara'a faufa'a moni maita'i a'e o te TEP ma te 'ore e fa'ateimaha i te huira'atira. Te tere ti'a atura teie taranira'a i te mau ha'amau'ara'a a te totaiete i ni'a i te nehenehera'a e fa'atere'au i te mau moniho'o, ma te 'ore e fa'aiti i te area no te amora'a i te mau hia'aira'a faufa'a moni no te faanahora'a rave rahi matahiti te roara'a no te mau fa'ahotura'a a te TEP.


Hoho'a 'ihi rave'a no te reforomatio i te fa'anahora'a no te Ti'a'aura'a i te mau Faufa'a moni a te Hau no Porinetia farani

Na roto i te Tomite pairati o tei tupu i mua i te ti'a mana, ra'atira no te tomite tere a te 'Amuira'a 'Europa no Patitifa, o Andrew Jacobs, e te ra'atira noo te piha o te tomite 'europa no te mau PTOM no Patitifa, o Efstratios Pegidis, i te 15 no titema i ma'iri a'e nei, ua ha'amana te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau, na ni'a i te anira'a a te Mono-Peretiteni Nuihau Laurey, ho'e 'opuara'a hoho'a 'ihi rave'a no te reforomatio i te fa'anahora'a no te ti'a'aura'a i te mau Faufa'a moni a te Hau a Porinetia farani (GFP).

Ua riro na te fa'anahora'a no te ti'a'aura'a faufa'a moni a te hau no Porinetia farani i te 2015 ra, ei tumu no te faitora'a i te mara'ara'a ia au i te matutura'a a te PEFA (Fa'anahora'a a te Hau no te Ha'apa'ora'a Faufa'a moni).
E fa'atupu te reira e rave rahi mau hi'ora'a maitata'i :
- ho'e hi'ora'a ture e fa'aturera'a ateate maita'i e te au ia fa'aohipahia ;
- te mau titaura'a no te tapura 'ohipa e no te fa'a'ohipara'a i te 'Afata terera'a faufa'a o te 'iriti noa i te 'uputa ia hi'opo'ahia te mau fa'a'ohipara'a 'afata terera'a faufa'a e faufa'a moni, noa'tu te paruparu o te mau mauha'a fa'aarara'a,
- te mau rave'a haruharura'a o te paturu ra i te ha'apa'ora'a 'afata faufa'a e te vai matara noara'a te mau numera ia papuhia e na vai e horo'a i te mau tatarara'a, no te ha'apapu i te mau ha'amau'ara'a.
Te maita'ira'a o te fa'anahora'a o te tamau noa i te puai au a'e te mau tapura 'ohipa no te ha'apa'arira'a i te mau numera moni a te hau, e te fa'arava'ira'a i te mau 'ihi rave'a no te mau ha'amaramaramara'a.
Teie ra, te tiai noahia nei a te tahi atu mau ha'amaramaramara'a, no teie mau tuha'a i muri nei :
- te fa'anahora'a i te mau fa'atere no te mau matoro-fa'arava'ira'a faufa'a e 'afata terera'a faufa'a,
- te fa'atiti'aifarora'a 'afata terera'a faufa'a e te mau titaura'a a te hi'opo'ara'a no te horo'ara'a i te mau matete a te hau,
- te ha'apurorora'a i te mau numera faufa'a moni e 'afata terera'a faufa'a,
- te mau matutu hi'opo'ara'a roto e rapae.

E titau te ha'amaura'a i te hoho'a 'ihi rave'a 'aravihi no te reforomatio i te mau faufa'a moni a Porinetia farani, 'eiaha noa no te fa'arava'i i te maita'i a te FMI 2007, e te INTOSAI aore ia OCDE- tera ra, no te pahono ato'a i te mau titaura'a a te fenua no te mau paturura'a faufa'a moni horo'ahia mai e te 'Amuira'a 'Europa (UE) na roto i te XI ra'a o te FED ('Afata 'Europa no te Fa'ahotura'a).

E turu'i te hoho'a 'ihi rave'a no te reforomatiora'a i te mau faufa'a moni a te hau no Porinetia farani i ni'a i te 'itera'a i te mau titaura'a e te mau tareni ru roa a'e. E haere mai a te tahi è atu mau hoho'a e fa'arava'i roa atu a i te mau reforomatiora'a i 'opuahia, no te fa'atupu i te manuia.

Ua fa'aineinehia teie hoho'a na roto i te tauturu 'ihi rave'a a te 'Amuitahira'a 'Europa, e na ni'a i te mau tau'aparaura'a e te mau mana'o i matara mai no mau piha 'ohipara'a no te mati i ma'iri.

Te fa'ahiti maira 'oia :
- i roto i to'na tuha'a matamua, te tumu i ti'a ai e rave i te mau reforomatiora'a i te 'ihi rave'a fa'anahora'a no te ti'a'au i te mau faufa'a moni a te hau e te faufa'a no te ravera'a i te reira fa'aotira'a no te rave i te reira mau reforomatiora'a ;
- i roto i te piti o te tuha'a, te mau fa rarahi e te mau 'ama'a ''ihi rave'a 'aravihi no te hoho'a reforomatiora'a ;
- i roto i te toru o tetuha'a, te mau tapura 'ohipa e te mau tapura 'ohipa 'ama'a no te mau 'ama'a 'ohipa tata'itahi ;

E tu'uhia atu teie 'opuara'a i mua ne i roto i te 'Apo'ora'arahi no Porinetia farani.


Tauturu moni ta'a-è na te GIE Tahiti Fariira'a ratere no te mau tapura 'ohipa fa'atianira'a e taniuniura'a

Ua hi'opo'a te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau i te anira'a no te horo'a i te ho'e tauturu moni i ni'a i te faito e 223 mirioni toata farane no te fa'arava'i i te 'afata terera'a faufa'a tumu horo'ahia i ni'a i te faito e 900 mirioni toata farane na Tahiti Fariira'a Ratere. Na roto i taua tauturu moni ra, e nehenehe ia ta GIE Tahiti Fariira'a Ratere e ha'aaveave fa'ahou atu a i ta'na mau tapura 'ohipa hau i ni' ai te mau matete, ia mara'a fa'ahou atu a te rahira'a ratere e haere mai i o tatou nei.

No reira, na Tahiti Fariira'a Ratere ia e fa'a'ohipa atu i teie mau 'afata faufa'a :

• Ha'aaveavera'a i tana mau tapura 'ohipa fa'atianira'a no te ratere mai i o tatou i ni'a a'e i te rahira'a no te matahiti i ma'iri a'e nei.
• Te tamau noara'a fa'ahou atu a i te fa'atiani i ni'a i teie tapa'o Tahiti E to'na mau Motu e na reira atu ia i te ha'apapu roa'tu ia terehia mai ihoa i o tatou nei.
• Ha'apuai i te mau mauha'a no te fa'atianira'a matete e no te tau'aparaura'a
• Fa'atumu ha'afaufa'ara'a i te area fariira'a e ha'amaramaramara'a i ni'a i te mau vahi hani roahia mai e te mau ratere e te fa'anahora'a ia rava'i i te mau tino farii e ha'amaramarama i taua mau tapura 'ohipa ra.
• Te fa'atumura'a i ni'a i te mau ta'urua rarahi e te tomo faahoura'a atu a i roto i te mau matete no 'Europa e te matete no Tanata.
• Te 'amuira'a i roto i te ha'apuai fa'ahouraa atu a i te mau tuha'a o tei parauhia « mau 'ofa'ara'a no te matete » (pahi ta'ie, fariira'a i te mau manua...)


Fa’a’apira’a i te parau fa’ati’a no te fa’aterera’a ‘ohipa a Air Tahiti Nui

Ua fa’a’api fa’aho te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau i te parau fa’ati’a no te fa’a’terera’a ‘ohipa a te Taiete manureva Air Tahiti Nui no na matahiti e pae i mua nei.
Ia au i te fa’aotira’a mana no te 13 no tiunu 2002, ua ani mai na ihoa te totaiete Air Tahiti Nui i e fa’a’apra’a i ta’na parau fa’ati’a no te fa’aterera’a ‘ohipa no ta’na mau tare ni tamau no te mau horopatete, no te fereti e no te rata, no te mea, te parau fa’ati’a tahito o tei horo’ahia’tu na e te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau i te titema 2011 ra, e hope maoti mau na ia i te titema 2016.
Na teie tuha’a e fa’arava’i roa mai i te parau fa’ati’a no te utara’a a te taiete manureva. Ua horo’a mai o Air Tahiti Nui, i te 2015 ra, e 67,5 % no te matete no te utara’a na te ara, i mua i te taiete manureva Air France (14,3%). Te rave ne ‘oiai te mau reni rerera’a ti’a e te mau ‘oire no Los Anglès (e 8 e tae atu 18 rerera’a i te hepetoma), i Auckland (e 3 rerera’a i te hepetoma) e i Tokyo (e 2 e aore ra e 3 rerera’a i te hepetoma) e ua rave mai ‘oia e rave rahi mau fa’aaura’a e te mau autaipe tapiho’ora’a no te fa’a’ano atu a i ta’na pupa reni rerera’a i ni’a i te fenua Marite, i ‘Auteraria e i ‘Atia. Hau atu, ua fa’aoti ato’a te totaiete e fa’a’ api i ta’na mau manureva na roto i te monora’a tapurahia no e 5 mau Airbus A340-300 o te ha’apa’ohia nei i teie nei na e 4 mau Boeing B787-800 Dreamliner.


Tape’ara’a i te moniho’o o te mau mori i te 1 no tenuare 2017

I te mau tai’o mahana no te fa’atomora’a i te mau hotu mori tahe, te faito ho’o marite e te hotura’a o tei topa te mau huihuira’a i ni’a te matete no Songapour, o tei fa’atupu mai i te topara’a o te mau faufa’a moni CAF ‘iritihia na roto i te Toata Farane no te ta’ato’ara’a o te mau hotu mori tahe, mai te faito – 1,6% i ni’a i te -2,6%.

Ua fa’aoti te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau e tape’a noa i te mau moniho’o o te mau mori no te ‘ava’e tenuare 2017, e tape’a noa ato’a i te poro’ira’a i te mau mori roto i te mau matete no te ara e ‘ere te mara’ara’a i o ratou i te mea mau, o te nehenehe e mara’a te moniho’o o te paero mori ‘arahu mai tei ‘iteahia ‘aita i maoro a’e nei.


E paturu te Haufenua i te fa’ahotura’a hotu moana

Na roto i te arata’ira’a o te fa’anahora’a Tauturu i te Fa’ahotura’a i te Fa’a’apura’a hotu moana i Porinetia farani (TFF=ADA), e mape’e te Haufenua i te mau ‘opuara’a no nia i te fa’ahotura’a i te ho’e fa’a’apura’a hotu moana (te fa’atupura’a, te fa’a’apira’a, te fa’atanora’a i ni’a i te ‘ohura’a o te tau, te fa’arahira’a, te ho’ora’a mai i te mau materia, te mau tuha’a moni no te hi’opo’ara’a). Te feia e fana’o i te reira fa’anahora’a e mau ta’ata tino ora ia e te morare e fatu ra i te ho’e parau mana ti’ara’a fa’a’apu i roto i te tai o te vai mana noa ra.

No reira, ua horoa te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau i te ho’e taturu i ni’a i te faito 1 849 189 toata farane na te taiete SCA Maranono Fa’a’amura’a no Tahaa (fa’a’amura’a i’a) e 1 938 423 toata farane na te taiete SCA Totaiete Fa’a’apura’a i roto i te Pape no ‘Opunohu (fa’a’amura’a ‘oura pape).


Fa'atauira'a e rave rahi mau fa'aturera'a no te Ture o te 'Ohipa

Ua ha'amana te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau no t hapono i roto i te 'Apo'ora'arahi no Porinetia farani, i te ho'e 'opuara'a ture 'AI'a no te fa'ataui e aore ra no te fa'arava'i e rave rahi mau tuha'a no te Ture 'Ohipa (tuha'a 1 e tae i te IV e VI e tae i te VIII). 'Eita te tahi mau fa'atauira'a i tu'uhia atu e fa'ataui i te rotora'a e haere noa maira e e rave i te tahi mau fa'atiti'aifarora'a na'ina'i.
'Are'a te tahi è atu mau fa'aturera'a e haere mai ia e fa'arava'i roa i te fa'aturera'a, mai teie i muri nei :
• I roto i te parau ha'apapu no te 'ohipa ('irava Lp. 1224-8), ua ha'apapuhia te tahi mau ha'amaramaramara'a hau atu ia nehenehe i te mau rave 'ohipa ia turu'i i ni'a i teie pu'eparau no te ha'afaufa'a i to'na mau ti'ara'a mana ia tae i te fa'atuha'ara'a i roto i te 'Afata Turu Uta'a. Ua fa'ata'ahia te tahi fa'autu'ara'a e te hau ia 'ore te ho'e fatu 'ohipa ia horo'a i taua pu'eparau ra ('irava Lp. 1226-2) ;

• I ni'a i te mau fa'aturera'a no ni'a i te hape tavirira'a (mau 'irava Lp. 2452-1, Lp. 2452-2, Lp. 4727-2), te mau fa'atauira'a no te fa'a'ore i te mau 'utu'a fare tape'ara'a e mea faufa'a rahi ia no te fa'atanora'a i ni'a i te fa'aturera'a haunui, o tei fa'atauihia te mau 'irava e tu'ati mai e te ture no te 6 no 'atete 2015. Ua tata'i pitihia te utu'a ture.

'Oia mau, te fa'ahepo maira te mau 'irava 20 e 21 no te ture o te papature no te 27 no fepuare 2004 ia fa'atura te mau fa'autu'ara'a a te ture (utu'a fare tape'ara'a e utu'a moni) i te fa'aturera'a hhaunui no te mau 'ofatira'a ture mai te reira ato'a ra te huru.

• No ni'a i te fa'ahepora'a e hamani i te ho'e hoho'a no te araira'a ('irava Lp. 4511-1) : no te 'ape e piti a'e fa'autu'ara'a i roto i te tuha'a no te araira'a, fa'a'orera'a i te fa'ahepora'a i te mea noa'tu, e te arai vavaora'a i te mau tapura 'ohipa e rave i roto i te patura'a fare e te mau patura'a rarahi a te hau, ua tapurahia i roto ite hoho'a rahi no arai vavaora'a e i roto i te hoho'a ta'a-è no te parurura'a 'eiaha ia ro'ohia e te 'ati e no te parurura'a i te 'ea.

• No ni'a i te fa'a'itera'a i te 'iritira'a o te tahua 'ohipara'a (mau 'irava Lp. 4531-3 e Lp. 4726-4) : fa'anu'ura'a i te fa'ahepora'a no te 'afa'i i te pu'eparau o te fa'ateimaha ra i ni'a i te fa'atere 'ohipa, mai te mea, aita to reira te fa'atere 'ohipa e no reira, e nehenehe te fa'autu'ara'a a te hau i te fa'airihia ini'a i te fa'atere 'ohipa.

• No ni'a i te titaura'a i te ho'e 'aivana'ahi'opo'a na roto i te fa'aotira'a a te tomite no te mapurua'ea e no te mau huru no te 'ohipara'a (CHSCT) fa'ata'a i roto i te 'irava Lp. 4614-10 : te fa'tauira'a i te reira 'irava e mea na roto ia i te fa'aotira'a a te Tiripuna Teitei a te Haunui no te fa'a'itera'a mai e 'aita i tano i ni'a i te titaura'a a te ture nui te mau fa'aturera'a 'aifaito atu o te ture 'ohipa no Farani (L.4614-13, al. 1 e 2) na roto i te fa'aotira'a QPC n° 2015-500 no te 27 no novema 2015, na roto i te fa'atura 'orera'ahia te ti'ara'a mana no te horora'a no te horo i mua i te ture e no te ti'ara'a mana no te faufa'a a te fatu 'ohipa.

• No ni'a i te mau fa'autu'ara'a a te ture i te pae no te paruru 'orera'ahia i mua i te ra'au ta'ero « amiante » ('irava Lp. 4725-1) : te fa'a'ohipara'a i te mau fa'autu'ara'a fa'aauhia e teie 'irava ua ta'a'oti'a noahia ia no te mau 'ofatira'a ture no ni'a i te 'orera'a e fa'aturahia te mau fa'aturera'a fa'ata'ahia e te ture 'AI'a. E nehenehe taua fa'atauira'a ra e fa'a'a'ano atu i te mau fa'a'utu'ara'a i ni'a i to te fa'ata'ahia ra e te mau fa'aotira'a mana no te fa'a'ohipara'a.

• No ni'a i te mau rave 'ohipa no rapae'au ('irava Lp. 5323-1) : fa'arahira'a i te hi'opo'ara'a i te mau fa'aturera'a no ni'a i te mau rave 'ohipa no rapae'au i te mau rave 'ohipa fa'ahororeohia no te fa'aterera'a o te 'ohipa.

• No ni'a i te fa'aaura'a no te ha'apiipiira'a : fariira'a i te mau 'irava Lp. 6211-2, Lp. 6221-1, Lp. 6222-9, Lp. 6223-2, Lp. 6223-8, Lp. 6223-11, Lp. 6232-1 e Lp. 6232-4 no te horo'a i te mau pu 'ohipa a te hau i te taime no te fa'aoti i te ho'e parau fa'aau no te ha'apiipiira'a mai te mea ihoa ra, e te ta'ata rave 'hipa no te ho'e ia ia papature ti'ara'a unuma, ma te 'ore roa e fa'afana'o ia ratou i te tauturu a te Haufenua, 'inaha, 'eita ho'i ratou e fa'a'aufauhia i te tute no te ha'apiipiira'a ('irava Lp. 6242-1) ;

• No ni'a i te mau fa'aturera'a parurura'a i te ta'ata toro'a papa'i ve'a : fa'atauira'a i te mau 'irava Lp. 7311-5 e tae i te Lp. 7311-8 o te tapi ra e fa'ao i te mau fa'aturera'a no te paruru i te ta'ata toro'a papa'i ve'a ia tapu noahia'tu ta'na parau fa'aau ravera'a 'ohipa, mai te fa'aotira'a mana no te fa'aeara'a e te fa'aotira'a mana no te iho mana'o ('irava Lp. 7311-8), no te paruru i te ti'amara'a o te ta'ata toro'a papa'i ve'a i roto i te fa'a'ohipara'a i to'na toro'a e no te paruru i te mau ure niu no te raura'a o te parau ha'amaramaramara'a e no te ti'amara'a o te horo'ara'a i te mau mana'o e i te mau ferurira'a.

Ua tu'uhia mai na ho'e ture 'Ai'a no te reira parau i te 'ava'e 'eperera 2012 ra e Catherine Tuiho-Buillard vahine, 'auvaha tahito no te 'Apo'ora'arahi no Porinetia farani. 'Aita te reira ture i paturuhia na e to te 'Apo'ora'a Matutu Ti'arau Matau'i (CESC) o tei horo'a mai na i te ho'e mana'o pato'i i te 9 no me 2012. Ua tu'uhia'tu na te reira 'opuara'a ture i roto i te Tomite 'ihi rave'a a te 'Apo'ora'arahi no Porinetia farani tera ra, o tei 'ore e tu'uhia'tu i roto i te Tomite Rahi. Ua vaiiho ha'amana 'ore noahia mai na ia te reira 'opuara'a ture.

I te 'atopa 2015, na roto i te titaura'ahia mai te Peretiteni no Porinetia farani e Urvoas tane, Peretiteni no te Tomite o te mau Ture o te 'Apo'ora'a 'Iriti Ture a te mau Tepute no te 'orera'a e fa'a'ohipa i Porinetia farani i te fa'aturera'a haunui o te fa'aau ra ia fa'a'ohipahia te mau fa'aotira'a mana i fa'ahitihia'tu na, ua hina'aro te Peretiteni no Porinetia farani, na roto i te 'epitetore no te 6 no tenuare 2016, e ia fa'aohia mai te reira mau fa'aturera'a paruru i roto i ta tatou fa'aturera'a, « ma te 'iriti i te mau tau'aparaura'a e te mau autaipe totiare ».

• No ni'a i te mau mana o te mau muto'i hi'opo'a o te fa'aterera'a o te 'ohipa ('irava Lp. 8111-2) : na roto i te mana'o farii o te 'Apo'ora'arahi no Porinetia farani no te 'atete 2015 ra i te 'opuara'a ture o te farii ra ia ha'amanahia te parau fa'aaura'a mana no ni'a i te fa'aaura'a n°29 no ni'a i te 'ohipa fa'ahepohia, ua fa'a'a'anohia atu te mau mana o te mau muto'i i roto i te reira tuha'a.

• No ni'a i te fa'ahepora'a a te Fa'atere no te 'Ohipa (mau 'irava Lp. 8134-10-1 e Lp. 8134-10-2) : e nehenehe ta te Fa'atere o te 'Ohipa e fa'ahepo i te Fatu 'Ohipa e rave i te mau fa'anahora'a no te tata'i i te ho'e ti'ara'a fifi. E tapura 'ohipa hau atu te reira, i ta te mau muto'i hi'opo'a, mai te peu e 'aita to ratou e mana no te ha'ara'a i reira.

Ua fafahia te mau mana'o o te mau pu ti'a toro'a o te mau fatu 'ohipa e o te feia rave 'ohipa no ni'a i te 'opuara'a no taua ture ra na roto e piti fafara'a rahi ti'atoru i fa'atupuhia na i te 5 e te 12 no 'eperera 2016.

I roto i te putuputura'a no te 27 no tetepa i ma'iri, ua horo'a mai te 'Apo'ora'a Matutu Ti'arau Matau'i i te tahi mau hi'ora'a iho huru hoho'a o tei tape'ahia mai. No ni'a ratou i te mau 'irava Lp. 1224-8 e Lp. 5312-26. Ho'e huru papa'ira'a e to te 'irava Lp. 5312-26 o tei rave fa'ahouhia mai no te mau 'irava Lp. 4623-6 e tae i te Lp. 4623-8 ho'e a to ratou fa. Te vaira te tahi atu mau 'irava o tei 'iritihia i rapae'au i taua 'opuara'a, mai te 'irava Lp. 1231-3, e tae noa'tu i te mau titaura'a no ni'a i te tuha'a na nroto i te reva, no te mea, e papa'ihia mai i mua nei te ho'e ture ta'a-è no te reira tuha'a tareni, na roto i te anira'a a Air Tahiti.

I te tahi atu pae, te vaira te tahi mau 'irava o tei arauhia e 'aita to ratou e hana i ni'a i te 'opuara'a ture. O te mau fa'aturera'a ia no ni'a i te mau fifi o te ra'au ta'ero « amiante » e i te 'irava Lp. 4511-1. Hau atu i te reira, ua ani mai te CESC ia papa'i fa'ahouhia te 'irava Lp. 4614-10 ma te niu i ni'a i te mau fa'aturera'a 'api o te 'irava L.4614-13 o te ture 'ohipa no Farani e ia fa'atanohia ma te reira no te fenua nei. No reira, ua fa'arava'ihia mai te mau fa'aturera'a.

Ei fa'aho'ira'a ra, ua horo'a mai te CESC i te mana'o farii no ni'a i teie mau tuha'a i muri nei :
- No ni'a i te fa'aturera'a no te ha'apiipiira'a, te mana'o ra 'oia 'eita te fa'a'a'anora'a i te reira fa'aturera'a i roto i te pu 'ohipa a te hau e pahono ite hia'aira'a maoti mau e no te mau taiete 'ohipa e no te tuha'a a te hau. Tera ra, ua paturu noa mai te Fa'aterera'ahau no te 'Ohipa i te 'opuara'a no te fa'ataui, o tei anihia mai e te Tomitera Teitei. Ua hina'aro 'oia e ha'amaita'i i te ha'apiipiira'a i roto i ta'na mau piha 'ohipa, i ni'a i te mau ti'ara'a 'iritihia i te mau rave 'ohipa unuma (ture ANFA). E mea maita'i te reira hina'aro, no te mea, e horo'a te reira i te mau pipi ha'apiipii no e tau e haere maira, ia fatu i te 'aravihi ia roa'a mai amuri atu ho'e parau tu'ite.
- No ni'a i te mau fa'aotira'a no te fa'aeara'a e no te iho hiro'a mana'o no te tapi ia paruruhia te ta'ata toro'a papa'i ve'a ia tapu noahia'tu ta'na parau fa'aau ravera'a 'ohipa, te maere ra te CESC no te aha 'aita te mau fa'aturera'a no Farani i fa'ahaerehia mai ma te 'ore e hi'opo'a maita'i i te huru mau no te fenua nei. Noa'tu ara te reira pato'ira'a, ua hina'aro o Porinetia farani e fa'ahaere noa'tu ihoa i te vauvaura'a i te reira ture, no te mea, e mea faufa'a ia fa'aturahia i te reira taime a, te titaura'a a te turenui, no te mea, e mea faufa'a rahi e te hina'aro o te Peretiteni i roto i te 'epitetore no te 6 no tenuare 2016, o tei tapa'ohia tupera.


Fa'aineinera'a i te mau arai vavao no te parurura'a 'eiaha ia ro'ohia e te 'ati e no te parurura'a 'ea

Te fa'aotira'a mana no te 27 no tiunu 2012 no ni'a i te roara'a e no ni'a i te rotora'a o te fa'aineinera'a o te mau arai vavao no te parurura'a 'eiaha ia ro'ohia e te 'ati e no te prurura'a 'ea, te ha'apapu maira ia i te huru fa'anahora'a e te rotora'a vo te mau motura no te fa'aineinera'a, te pu'etau roara'a o te fa'aineinera'a e tae noa'tu i te mau fa'a'itera'a e vaira i roto i te parau ha'apapura'a i te 'aravihi i horo'ahia mai e te pu no taua fa'aineinera'a ra. Ei fa'aha'amana'ora'a, i 2014 ra, ua ti'a mai na te Fa'aterera'a o te 'Ohipa, ma te 'apitihia mai e te Piha toro'a no te araira'a i te mau 'ati no te ravera'a 'ohipa a te 'Afata Turu Uta'a o tei ti'a ta'a-è mai, no te ha'amau i te fa'aineinera'a ia au i te motura 3 no ni'a i te araira'a i te mau 'ati no ni'a i te ravera'a 'ohipa, ma te autaipehia mai e te INRS.

Ia hope te reira fa'aineinera'a tumu, ua ha'amau te Fa'aterera'a o te 'Ohipa i na arai vavao matamua roa e 9 o te 'ohipa i Porinetia farani nei. Te fa'ata'a ra te 'irava A.4532-23 no te ture 'ohipa ia fa'a'apihia te fa'aineinera'a i te mau 5 matahiti ato'a, no te fa'arav'i noa i te mau 'aravihi i roa'a mai na i roto i te fa'aineinera'a tumu. E 'ere roa'tura na teie fa'aotira'a mana e fa'atere i te mau fa'aturera'a no te fa'aineinera'a fa'arava'i 'aravihi, i fa'ahitihia'tu na.

No reira, ua ha'amana e 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau i te fa'aotira'a mana o te ha'amau ra i te mau titaura'a no te fa'aora'a i te mau ti'a e titau ra i te reira fa'aineinera'a, te mau parau ha'apapura'a e titauhia e 'afa'i atu, te rotora'a o te motura e te roara'a no te reira fa'aineinera'a. Te mau arai vavao o tei rave na i te fa'aineinra'a e te mau motura ua fa'aotihia ia, ia au i te mau titaura'a no te ture 'ohipa a te haunui e o te ha'apapu maira i te mau 'aravihi 1 e 2 e tae noa'tu i te fa'a'itera'a mai i teho'e pu'etau 'ohipara'a e neheneheato'a ia efa'aohia i roto i te reira fa'aineinera'a hou a ahina'aro atu e fariihia ia 'ohipa i te fenua nei.

Na te fa'aterera'a o te 'ohipa e fa'atere i te tomite no te ha'amanara'a hamanihia na e 3 tino e te papa'ira'a parau, o te ha'amauhia ia hope te pu'etau ha'apa'arira'a no taua fa'aineinera'a ra. Ta'na tareni rahi roa, o te horo'ara'a mai ia i te mana'o no ni'a i te nehenehera'a te pipi ha'apa'ari e fa'a'ohipa i te tareni arai vavao. No ni'a i te niu no te reira mana'o e no te mau numera i roa'a mai i te pipi ha'apa'ari, i reira te pu no te fa'aineinera'a e horo'a mai ai ho'e parau ha'apapura'a no te 'aravihi.

Na te fa'aotira'a mana e haere mai e ha'amau i te mau titaura'a no te ma'itira'a i te mau pipi ha'apa'ari o te ho'e 'amui i na fa'aineinera'a e piti (tumu e fa'arava'ira'a) na ha'apapura'a no te 'aravihi maotira'a na roto i te titi'aifaro, e nehenehe te mau pu no te fa'aineinera'a e fa'aineine i ta ratou iho mau rave 'ohipa. 'Eita te reira fifi e matara mai i roto i tefa'aineinera'a tumu, i te mea, 'aita to te mau fatu patana e ta'amura'a papu e te feia i fa'aineinehia. E fa'arava'i ato'a mai teie ture i te ture 'ohipa na roto i te fa'aora'ahia mai te fa'ahepora'a i te mau arai vavao ha'amanahia no te fa'atae i te mau matahiti ato'a i te ho'e parau ha'apapa no ta ratou tapura 'ohipa i te fa'aterera'a no te 'ohipa, ia maramarama maita'ihia'tu ta ratou terera'a 'ohipa.

E fa'ata'a ato'a mai 'oia e nehenehe ta te mau arai vavao e fa'aara i toratou ma'irira'a (ma'i, fa'afa'aeara'a 'ohipa matahiti) na roto i te tu'ura'a mai i to ratou mau mono na te ho'e arai vavao ha'amana ato'ahia e ho'e to ratou 'aravihi. Te roara'a manara'a o te mau pu no te fa'aineinera'a e to te mau arai vavao, e 5 ia matahiti, e fa'a'apihia no te reira ato'a pu'etau roara'a.


Anira'a ia 'iteauhia mai e te haunui e 7 ti'ara'a toro'a

I roto i ta'na putuputura'a i te 2 no novema i ma'iri a'e nei, ua ha'amau te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau e 7 mau ti'ara'a toro'a 'aravihi no te faito V, IV e III no te pahono i te hia'aira'a no te horo'a i te rave 'ohipa 'aravihi, i roto i te mau tuha'a no te patura'a fare, no te fa'a'ahura'a, no te tapiho'o-tapiha'ara'a, no te ror uira, no te uira e no te mau tuha'a metara. Te fa'aineinera'a ia roa'a na ti'ara'a toro'a 'aravihi e 7 na te Pu Fa'aineinera'a Toro'a o te Feia pa'ari (CFPA) e horo'a.

Ei rave'a e ha'apapu mai ai te reira mau ti'ara'a toro'a ho'e a mau 'aravihi, mau nehenehera'a, mau 'ite e mau huru titaura'a no tehoro'ara'a e to te horo'ahia ra e te Haunui, e mea ti'a ia tu'uhia atu ratou i roto i te faiira'a a te Haunui.

No reira, ua tu'u mai te Fa'aterehau vahine no te 'Ohipa, no te mau Autahira'a e no te Ti'ara'a mana o te Vahine, i mua i te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau, i te 'opuara'a fa'aotira'a mana no ni'a i te anira'a e ia 'ita auhia mai e te Haunui na ti'ara'a toro'a 'aravihi e 7 e parauhia ra.

'Oia mau, te ha'apapu ra te 'irava 19 no te ture tapura 'ohipa no te Aramoana n° 2003 no te 21 no tiurai 2003 e na roto i te tu'ura'a mana'o o te mau ti'a mana 'aravihi no Porinetia farani, te mau parau tu'ite e te mau ti'ara'a no te toro'a fa'aineinehia e horo'ahia i Porinetia farani, e 'ite auhia mai ratou e te Haunui na roto i te ho'e fa'aotira'a mana, ho'e a e ta'na iho i horo'a no'na iho. Te mau toro'a e parauhia ra e vai i ni'a i te mau parau ha'apapura'a teie ha'apapura'a « 'Iteahia e te Haunui » o te tapa'ohia atu i roto i te Puta Haunui no te mau Ha'apapura'a Toro'a (RNCP).

Te fa'atupura'a i te reira mau toro'a, ua farii poupouhia mai na ia na e te mau autaipe totiare. 'Oia mau, ua fa'a'ite papu mai te ti'a paoti 'ohipa i te hia'aira'a no te matete no te ti'ara'a 'ohipa no teie mahana ia roa'a mai te mau rave 'ohipa 'aravihi i roto i te mau tuha'a rau ato'ano te mau toro'a e hina'arohia ra.


Tauturu i te mau pu fare ha'apiira'a no Porinetia farani

Ua horo'ahia e rave rahi mau tauturu moni e te F'aterera'ahau no te Ha'apiira'a e no te Ha'apiira'a Teitei e no te Feia 'api e no te mau Tu'aro, na e to'o'ahuru e ma-piti mau fare ha'apiira'a pirituarua e tuarua 'ati'ati a'e o Porinetia farani nei. Te fa no te reira mau tauturu moni, o te mape'era'a ia i te mau pu fare ha'apiira'a i roto i te :
- mau tapura 'ohipa no te 'atu'atura'a (mau tapura 'ohipa no te parurura'a 'eiaha ia ro'ohia e te 'ati, te fa'arava'ira'a i te pape, te ha'amaita'ira'a i te mau piha ha'apiira'a, ei hi'ora'a noa) ;
- mau 'opuara'a 'iho roro ha'apiira'a (tauturu i te mau tapura 'ohipa tu'aro mai te va'a, te 'aufaura'a i te utara'a ha'apiira'a no te ha'amau i te tahi è atu mau tapura 'ohipa 'ihi roro ha'apiira'a ) ;
- ha'amaura'a i te mau fa'aineinera'a parau tu'ite no te mape'e i te mau ma'itira'a reni arata'i i te mau piahi (te pereve ha'apiira'a pairati manureva -BIA, te fa'aineinera'a 'ihi rave'a 'ite no te fa'aineine ia roa'a mai te parau fa'ati'a no te pairati manureva unuma- PPL) ;
- te mape'era'a no te 'iriti i te mau tuha'a 'api (CAP-BTS)
- te turu i te 'ea ha'apiira'a na roto i te mau tapura 'ohipa no te araira'a (hamanira'a mai i te mau hoho'a fa'aara no ni'a i te fifi o te ma'i poria ).

Ua horo'a ato'ahia te ho'e tauturu moni no te paturu faufa'a monira'a i te fa'aineinera'a thoho'ara'a ha'apiira'a (fa'aineinera'a i te mau pea piti) i roto ihoa ra i te fare ha'apiira'a pirituarua Henri Hiro, o tei 'apapahia REP+.

E rave rahi t mau fa o tei tarenahia, fa'ata'ahia no te fa'a'ohipa i te porotita ha'apiira'a, mai te tapa'ora'a i roto i te Ture 'Avei'a no te Ha'apiira'a i fa'a'ohipa fa'ahouhia mai, ma'itihia e te 'Apo'ora'arahi no Porinetia farani i te 7 no tiurai 2016 e o tei 'itehia mai e te Haunui, i roto ihoai te fa'aturera'a no te Fa'aaura'a Haunui-POrinetia farani no te 22 no 'atopa i ma'iri.


Horo’ara’a i te mau tauturu moni no te terera’a ohipa roto a te mau ta’atira’a tu’aro e a te feia 'api

Ua hi’opo’a mai nei te ‘Apo’ora’a a te mau Fa’aterehau e 26 mau anira’a tauturu moni no paturu faufa'a moni i te mau taura 'ohipa rarahi a te mau ta'atira'a tu'aro te ho’e faito ta’ato’a e 31 199 960 toata farane. Teie i muri njei te mau tauturu moni i horo'ahia :

Te mau tauturu moni no te terera'a 'ohipa roto :
- TA'ATIRA'A PEKAHIKURA NO MAKEMO, e 399 700 F toata farane ;
- TA'ATIRA'A TAMARII HEIVA NO NARAI, e 450 000 toata farane;
- TA'ATIRA'A MAHINA TAU HERE, e 399 700 toata farane ;
- TA'ATIRA'A TU'ARO IFREMER VA’A, e 330 000 toata farane;
- TA'ATIRA'A FARE PIRITUARUA NO HAO, e 450 000 toata farane ;
- 'AMUITAHIRA'A PORINETIA TAORA PORO, e 1 500 000 toata farane ;
- 'AMUITAHIRA'A TAHITI NO TE HORUE, e 3 553 000 toata farane;
- 'AMUITAHIRA'A TAHITI NO TE 'AU, e 2 000 000 toata farane ;
- 'AMUITAHIRA'A NO TE MAU 'OHIPA RAITA, e 4 573 000 toata farane;
- 'AMUITAHIRA'A TAHITI NO TE TIRI POPO, e 1 000 000 toata farane ;
- 'AMUITAHIRA'A PORINETIA NOTE FA'AHORO PUA'A HOROFENUA, e 400 000 toata farane ;
- 'AMUITAHIRA'A NO TE TU'ARO PORINETIA, e 2 000 000 toata farane ;
- TA'ATIRA'A TU'ARO AORAI, e 1 151 000 toata farane;
- TA'ATIRA'A HEELANI VA’A NO PUNAAUIA, e 500 000 toata farane ;
- TA'ATIRA'A TOMITE NO TE MAU TU'ARO E NO TE FEIA 'API NO UA POU : e 40 000 toata farane ;
- TA'ATIRA'A ST ETIENNE FEIA 'API NO HAKAHAU, e 720 000 toata farane;
- TOPMITE TU'E POPO I ROTO I TE FARE NO MOOREA, e 239 800 toata farane ;
- TA'ATIRA'A TU'ARO FARE HA'APIIRA'A PIRITUARUA NO PAO PAO, e 200 000 toata farane ;
- TA'ATIRA'A MAHINA HOE, e 200 000 toata farane ;
- TA'ATIRA'A I MUA, e 559 500 toata farane ;
- TA'ATIRA'A CPCV, e 4 983 000 toata farane ;
- TA'ATIRA'A TA’INUNAA VA’A, e 74 660 toata farane;
- MATA'INA'A VA’A NO MOOREA-MAIAO, e 200 000 toata farane ;
- TA'ATIRA'A TU'ARO PADDLING CONNECTION, e 330 000 toata farane ;
- TA'ATIRA'A TU'ARO NO TE TE'A NO MOOREA, e 200 000 toata farane ;
-
Tauturu moni no te Fa'ahotura'a :
- Pu no te Feia 'api e no te mau Tu'aro no Porinetia farani , e 4 146 600 toata farane


Ha'amanara'a i te Hoho'a Rahi no te 'Apapara'a no te 'oire no Nuku Hiva

Na roto i te fa'aotira'a mana no te 27 no novema 2014, e na roto i te aniira'a a te 'Apo'ora'a 'Oire no te 'Oireno Nuku Hiva, ua fa'aue mana t 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau ia fa'ahaerehia te hi'o fa'ahoura'a i te Hoho'a Rahi no te 'Apapara'a (PGA) o te 'Oire no Nuku Hiva.

Te mau tuatapapara'a o tei tu'uhia i raro a'e i te mana o te Tavana 'Oire, ua arata'ihia mai ia e te Ra'atira no te 'Opuara'a nominohia mai no roto i te tuha'a no te mau Tuatapapara'a e no te mau Hoho'a a te piha no te taura 'oire.

E rave rahi mau fa i roto i te parau arata'i a te 'Oire :

1. ha'amaramaramara'a i te mau pu'eparau tarafita ia ta'a maita'ihia te ti'a'aura'a e hina'arohia ra ;
2. fa'a'ohiera'a i te fa'aturera'a ia au i te mau hia'aira'a mau o te huira'atira e o natura o te mau 'opuara'a ;
3. fa'arava'ira'a i te ti'a'aura'a e te fa'anahora'a iho fenua ;
4. ha'amanara'a i te ho'e 'ihi rave'a no te fa'ahotu i taua motu ra ma te fafa i te mau mana'o o te mau mana fa'atere (Haufenua e Haunui).

E toru 'Oire tapiri to te 'Oire no Nuku Hiva, 'oia ho'i : : o Hatiheu (370 huira'atira), o Taipivai (464 huira'atira), e o Taiohae (2 133 huira'atira), te 'Oire pu e fa'arava'ira'a faufa'a no taua motu ra. Ta'a-è noa'tu te tahua taura'a manureva i ni'a i te motu metepara, ua riro 'oia ei 'Oire pu o te ha'apura'a no te maupiha 'ohipa a te hau : te uahu, te mau piha toro'a a te hau a te Haufenua (fare ha'apiira'a pirituarua, fare utuutura'a ma'i, te mau piha toro'a a te hau ) e a te Haunui (tavana hau, tiripuna e fare tape'ara'a ).

Ua titau te hi'o fa'ahoura'a i te maupu'eparau i te 'Oire ia tu'u mai ia ha'amauhia e 7 poro 'eiaha ra 11 mai tei roto i te PGA tahito, ma te ha'apapu mai e ho'e o ratou no ni'a ia i te mau motu rii ta'amuhia'tu o tei 'ore i tu'uhia i roto i te pu'eparau matamua (Hatu Iti, Eiao, Hatutaa e o Motu One). Taua fa'a'ohiera'a ra hina'arohia mai e te 'Oire, ua fa'a'apihia ia to ratou mau piira'a no te mau poro ia au i to ratou huru tipaera'a. Ta ratou mau putuputura'a 'ohipa, te mau tahua no te manara'a, te fafara'a i te Tomite 'Apapara'a i te Fenua, e tae noa'tu i te titorotorora'a a te hau o tei tupu na ia au i te titaura'a mana ia au ihoa i te ture no te 'Apapara'a o Porinetia farani.

Te pu'eparau o tei ha'amanahia mai, ei fa'ahi'ora'a mana'o poto, e te 'Apo'ora'a 'Ore, i te 'ava'e mati 2016 iho nei,ua vauvauhia atu ia i mua i te huira'atira na roto i te ho'e titorotorora'a huira'atiramai te 16 no 'atete e tae mai i te 16 no tetepa i ma'iri a'e nei. Te mau pu'eparau i tape'ahia mai fa'atauihia, ua vauvauhia atu ia i mua i te 'Apo'ora'a 'Oire o tei ha'amanahia i te mahana pae ra 2 no titema.


'Opuara'a Ture 'Ai'a no te ha'amau mana i te mau Fare Ho'ora'a Ra'au rapa'au ma'i no te mau ma'i roto e note fa'ataui i te tahi mau fa'aturera'a no ni'a i te mau ra'au e te mau fare ho'ora'a ra'au

Te fa'ata'a maira te fa'aotira'a mana no te 20 no 'atopa 1988 fa'atauihia no ni'a i te tahi mau titaura'a no ni'a i te terera'a 'ohipa a te mau fare ho'o ra'au rapa'au ma'i i te mau huru ra'au, e tae noa'tu i te mautahira'a ho'ora'a ra'au, o te fa'ata'a ra ia fa'ahereherehia te mau tapura 'ohipa ato'a noni'a i te ra'au na te mau fare ho'ora'a ra'au, i raro a'e itehi'opo'ara'a a te ho'e taote fare ra'au.

Ua tu'u atu te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau i mua i te 'Apo'ora'arahi no Porinetia farani ho'e 'opuara'a Ture 'Ai'a « ha'amana ra i temau fare ra'au no rapae e fa'ataui a i te tahi mau titaura'a no ni'a i te mau ra'au e i te fare ho'ora'a ra'au », te ho'e fare ho'ora'a ra'au no rapae o te ti'a'au ra i te 'operera'a o te mau ra'au e o te mau hotu mautahira'a ra'au no t 'ea, no te reira 'oia i ha'amauhia mai ai.

Te mau tatarara'a no teie nei i te mau ra'au e te mau hotu no te 'ea, 'eita ia e tano fa'ahou i ni'a i te mau rapa'aura'a no teie mahana. E fa'ataui teie 'opuara'a ture 'Ai'a i te fa'aotira'a mana no te 20 no 'atopa 1988, no te fa'a'api e note fa'arava'i i te mau tatarara'a no te fa'atano i te fa'aturera'a e te hotura'a o te mau fa'a'ohipara'a e o te 'ite 'aravihi.

Hau atu, te fa'aturera'a no ni'a i te mau fare ra'au no te mau ma'i rapae e mea ha'iha'i roa e e mea ta'otihia no te mau fare ra'au i reira e ra'apauhia ai te feia ma'i. E fa'ataui teie 'opuara'a ture 'Ai'a i te fa'aotira'a mana no te farii i te ho'e fa'anahora'a o te nehenehe e rapa'au e aore ra, e tape'a i te feia ma'i no terapa'au, ia fatu i te ho'e fare ra'au no rapae. Na teie 'opuara'a ture 'Ai'a e fa'arava'i mai i te fa'aturera'a no ni'a i te mau fare ra'au ma'i rapae, ma te ha'apapu mai i te mau titaura'a no te ha'amaura'a i taua mau fare ra'au ra, ta ratou mau tareni e te huru 'aravihira'a o to ratou mau rima 'ohipa,o te fariihia e 'ohipa i roto i te reira mau fare ra'au.


Hoho'a tapura 'Anavai a te 'Amuitahira'a o te mau Ta'atira'a no te Peruru i te 'Arutaimareva

Ua haamau te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau i te mati i ma'iri a'e nei i te tapura hoho'a terera'a 'ohipa no te ho'e ti'a'aura'a maita'i i te mau tahora pape. I muri mai, ua feruri mai te FAPE i ta'na hoho'a terera'a tapura 'ohipa no te mau 'Anavai, piihia « 'Opuara'a Anavai », o te fa'ata'a ra i te huru no to'na fa'aora'a i roto i te fa'ahereherera'a i te mau 'anavai pape.
Te fa rahi roa o te fa'a'ohiera'a ia i te fa'ahereherera'a i te mau 'anavai na roto i te fa'ariro ia ratou ei mau vahi mata'ita'ira'a e hutihutira'a i te mata'i ora 'api. Ua tapurahia te hoho'a tapura 'ohipa a te ta'atira'a i roto e 4 mau fa rarahi i muri nei :
1. ua fa'ariro te mau huira'atira e te feia nohotapiri na ratou a'e e fa'atere i te mau tapura'ohipa no te fa'ahereherera'a e no te ha'afaufa'ara'a i te 'anavai e te mau hiti 'anavai.
2. Te mau ha'amaramaramara'a no te mau huru natura ato'a (iho hiro'a fenua, natura e hiro'a fa'aroo) o te 'imihia ra e o te ora 'amuihia ra ;
3. Te tamahia ra te 'anavai ia au i te fa'anahora'a natura ia nehenehe i te ta'ato'ara'a ia haere atu i reira, aorera ho'e pae ;
4. Ua poiherehia te 'anavai ia vai maita'i noa e ma to'na huru naturara'a .
Ma te 'ite matahia, te mau tapura 'ohipa o tei fa'aterehia mai e te FAPE, no te fa'aarara'a ia, i te mau huira'atira na roto i te :
o fa'atupura'a e te rautira'a i te mau tere mata'ita'i na te mau pupu ha'apiira'a, ma te turamahia e teie 'opuara'a fa « te 'itera'a ia Tipaeru'i na roto te mau fare ha'apiira'a no te 'afa'a » ;
o te ha'amaura'a i te ho'e fare moni putura'a no te mau faufa'a hiro'a fa'aro'o e natura no ni'a i te 'anavai pape.
Te hina'aro ato'a nei te FAPE ia ha'amaita'i fa'a'apihia te mau papa'i a'aarara'a i'oa o te 'anavai e te ani maira i te tauturu a te Haufenua, no te hamani i te reira. Na roto i te reira mau tapura 'ohipa no te ha'amaramaramara'a e no te ha'apiira'a, te tareni a te FAPE ei 'apitira'a atu ia i ta te Haufenua, ei tuha'a no te ha'afaufa'a fa'ahou i te mau 'anavai pape ia fa'atura fa'ahouhia.
Hau atu, mai te ha'amanara'ahia mai te hoho'a tapura 'ohipa no te ho'e ti'a'aura'a maita'i i te mau 'anavai, ua nehenehe na roto i te ho'e 'opuara'a matamua roa e ha'amaita'i fa'ahouhia mai te mau hiti no Papeava. O te matameha'i ia no te 'opuara'a pairati i nehenehe ai e ha'amaita'i mai ia Tepapa 3 i ni'a i te mau hiti no Papeava., o tei arata'ihia mai e te Fa'aterera'a no te 'Arutaimareva e te mau huira'atira. Na te reira e rarani papu i ta tatou mau tapura 'ohipa no mua nei.
Na mua a'e nei, taua tahua ra no te rahira'a e 350 metera tuea, ua riro noa na ia ei fa'aru'era'a pehu (tino pere'o'o pe, 'afata uira e vaira'a hinu, mau pehu no te orara'a 'utuafare). I teie mahana, ua riro mai nei ei tahua fa'a'ana'anataera'a i te feia 'api e i te mau 'utuafare fetii, tanuhia i te tiare, no te tahi mau tu'aro na'ina'i, te vaira te mau parahira'a, ho'e 'iri 'amura'a eho'e ha'utira'a pere fa'ahu'u. Tau tuha'a ra o te 'Oire,ua fa'aho'ihia ia i roto i te huira'atira. No te tamara'a mai, ua 'ohihia e ua titi'ahia e 6 tane pehu rau i ni'a i te ateara'a 150 metera te roara'a, 'oia ho'i e 40 tiro i te metera 'anavai (hiti e ro'i o te 'anavai) a rave mai ai i te mau ha'amaita'ira'a (parurura'a i taua poro ra 'eiaha ia tupu te 'ati, te ha'aparahura'a i te tahua, te fa'ira'a mai i te repo, te tanura'a, te hamanira'a i te mau parahira'a e te tu'ura'a i te mau tapura 'ihi ha'apiira'a). I te otira'a te mau tapura 'ohipa,ua pupara atu te feia noho tapiri, te mau 'utuafare fetii e te mau tamarii.
Mai teie atu nei, noa'tu e ua ravehia te tahi fa'aaura'a tapatana no te 'atu'atu i te mau tiare, e vai taua vahi ra i ni'a i te poiherera'a a te ta'ato'ara'a e a te mau ta'atira'a no te 'afa'a o tei ta'atihia mai i ni'a i te tapurara'ahia mai taua vahi ra. O te mau ta'atira'a te mau ti'a'au matamua roa o te mau 'anavai, e te fafau atu nei te Haufenua no te ho'e autaipera'a mutu 'ore e te mau ta'atira'a no te fenua nei. No te reira, ua ani mai te Fa'aterehau no te 'Arutaimareva i roto i te 'Afata terera'a faufa'a 2017, ho'e tino moni e 40 mirioni toata farane fa'ata'ahia na te mau ta'atira'a no te parurura'a i te 'arutaimareva no te paturu moni i ta ratou mau 'opuara'a 'auanatura.


Tarena no te mau ta'urua ta'ere e 'arutaimareva no 2017

Ua vauvau mai te Fa'aterehau no te 'Arutaimareva i mua i te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau i te mau ta'urua ta'ere e 'arutaimareva no 2017. E paturuhia te reira mau ta'urua rarahi no te fenua e na te ara e te 'Apo'ora'ahau i te pae faufa'a moni e i te pae mauha'a e ta'ata, ia a i to ratou faufa'ara'a ta'ere e 'arutaimareva, e aore ia no to ratou faufa'a i roto i te ha'apiira'a i te huira'atira, te fa'atianira'a i to tatou Fenua, e aore ia no te mau topatopa fa'arava'ira'a faufa'a o ta ratou e fa'ao mai.

Te tahi no taua mau ta'urua ra, mai te Heiva i Tahiti e aore ia te FIFO, ua vaitahataha e ua niu papuhia i roto i te tarena ta'urua. Na ratou i fa'atiani mai a rave rahi tau i teie nei ia Porinetia. Te vaira vetahi, a tahi ra e fa'a'ohipahia ai. No reira, e tupu no te taime matamua roa, te « Ta'urunui no te hoho'a pata » o te tupu i te Fare Tauhiti Nui i te 'eperera 2017. Na roto i te manuira'a rahi no te Ta'urunui o te Ukelele e te numera faito 'ore no te ao o tei ha'aputuputu mai na ia Porinetia no te « Ta'uruanui o te Ukulele » o te tupu fa'ahou i te 'ava'e tetepa 2017 i te Fare Tauhiti Nui. No ni'a i te Fare Manaha no Tahiti e te mau Motu, ua ha'amauhia te tarena no te mau fa'a'ite'itera'a, ma te rave'amui e te Fare Manaha no Quay Branly « ho'e rahua ratere no Mitoronetia6 te ao o Paul Jacoulet ».

I te pae no te 'aua natura, ua hina'aro te Fa'aterera'ahau e ha'apuai i te mau mahana parau tumu no te fa'arahi i te arara'a o te huira'atira. No reira, e fa'ahanahanahia te « Mahana Porinetia no te Honu », te « Mahana no te Ao o te 'Arutaimareva i ni'a i te Matahiti o Hiva », e te « Mahana no te Tohora ». E nehenehe teie tapura 'ohipa e fa'arava'ihia mai i roto i te matahiti 2017, i e mea, 'aiata i hope maira te mau rahua 'opuara'a i te fa'a'ite mai ia ratou i teie mahana, tera ra, te 'iteahia'tura to'na hahanira'a i roto i te mau ta'urua no 2017.


Tapura no te mau 'ohipa no te ti'a'aura'a i te mau pape no roto i te fenua

Ua tu'u mai te Fa'aterehau no te 'Arutaimareva i mua i te 'Apo'ora'a a te mau Fa'aterehau ho'e tapura no te mau motu o te nehenehe e tarenahia no ta ratou punavai faufa'a no te parau o te pape no roto i te fenua, no te fa'arava'ira'a i te horo'ara'a i te pape ma na te mau huira'atira.

Te tapura 'ohipa i tapa'ohia e paturu faufa'a monihia mai te reira e te Fa'aaura'a no te mau 'Opuara'a 2008-2014. Na te Piha no temau 'Ihi ma'imira'a Iho hiro'a fenua e mau Faufa'a no roto i te fenua (BRGM) e arata'i fa'atere mai i te reira i roto i na 'ama'a 'ohipara'a e 4 :
1. te pu'ohu ha'apotora'a i te mau 'ite e te mau huru faufa'a no raro i te pape porinetia ;
2. te ha'amaura'a i te mau mauha'a no te ti'a'aura'a i te punavai no te pape no roto i te fenua o te motu no Tahiti ;
3. te ha'amaura'a i te tauturura'a 'ihi rave'a no te ti'a'aura'a hina'arohia no te punavai o te pape no roto i te fenua ;
4. te ravera'a i te mau tuatapapara'a pape no roto i te fenua fa'ata'ahia ( no te ho'e motu mou'a, te ho'e motu mita, te ho'e motu aruaru e te mau punavai no te mau hiti topata'arere o Tahiti).

I roto i te fa'anahora'a no te 'ama'a 1, ua fa'auhia e tapa'opa'o mai i te mau horo'a no te mau pape no roto i te fenua i ni'a e 5 e aore ra e 6 mau motu. EI rave'a e 'iteahia ai te mau motu e tano ia fa'ahu'ahu'ahia no te 'ama'a 4, ua ravehia mai te tahi mau titorotorora'a no te fa'a'ohipara'a i te mau pape no roto i te fenua i roto i tera rahira'a 'oire e 48 no Porinetia.

Ua matara mai :
- 32 mau 'oire i ni'a i te 48 (67 % o te mau 'oire) te ti'i nei i te mau pape no roto i te fenua no te 'opere na to ratou mau huira'atira i te pape ma no te inu. O te mau 'oire ia no te mau Ta'amotu no Totaiete, no Matuita ma ('eiaha ra o Ua Pou), no Tuha'apae ('eiaha ra o Raivavae) no te mau 'oire no Ma'areva Fagatau e Puka Puka.
- te 'afara'a o ratou (16 mau 'oire) te farerei ra ia i te mau fifi (mau fifi rahi roa te pape e aore ra maita'i roa te pape). O te huru ia no te mau 'oire no Punaauia, Moorea-Maiao, Huahine, Taha'a, Uturoa, Tumara'a, Taputapuatea, Bora Bora, Maupiti, Rimatara, Rurutu, Tubuai, Ua Pou, Ma'areva, Fangatau e Puka Puka.
- 77% (172 i ni'a 222) no te mau tapura 'ohipa 'imira'a i te mau pape noroto i te fenua tei roto ia i te ta'amotu no Totaiete ;
- i Tahiti, e 9 mau 'oire i ni'a i te 12 o te 'imi tu'utu'u 'ore nei i te mau punavai 'api e aore ra no te ha'amau i te ha'apahura'a pape ('aita o Pira'e, Papeete e o Tai'arapu To 'O'a o te Ra).

Ua fa'a'ite mai te reira titorotorora'a i te puparara'a o te mau fifi 'ea e 'arutaimareva i roto i te ta'amotu no Totaiete e titauhia ia fa'arahihia te mau ma'imira'a punavai 'api. Hau atu, te mau 'oire no Bora Bora e no Maupiti, ua 'ape'e a'enahia mai raua e i roto i te mau ma'imira'a o tei ravehia mai e te ho'e piha tuatapapara'a no reira e na te Fa'aterera'a no te mau Pu a te Haunui. No reira, ia 'iritihia ia raua i rapae'au i taua tuatapapara'a ra.
Te tohura'a faito, ua ha'apapu ato'a mai ia i te mau fifi no te 'operera'a i te pape i Ua Pou, no te papu 'ore te parau no te mau punavai pape e fa'a'ohipahia ra (pape tahora), ua fa'aotihia e ma'iti mai i taua motu ra no Matuita ma. I roto i te mau motu aruaru, e mea iti roa te mau 'oire e fa'aohipa ra i te hi'opo'ara'a pape ma'aro : Fangatau, Puka Puka e Makatea. I ni'a i teie motu hope'a, te fa'a'ohipa ra te huira'atira i te pape no roto i te fenua. Teie ra, noa'tu mai to ratou mai a mau tupuna te reira fa'anahora'a, te vai ra ihoa te tahi pae, 'aita i 'ite atura i te reira rave'a.

Ia au i te reira hi'ora'a, ua ani mai te Tomite 'Ihi rave'a no te tamaura'a i te rave i te tuatapapara'a ia ma'itihia te mau 'oire no te mau motu no Tahiti, Moorea-Maiao, Huahine, Raiatea, Taha’a, Ua Pou e Makatea no te mau titi'ara'a tapurahia no ni'a i te mau pape no roto i te fenua.