PAPEETE, le 25/02/2016 - Ua tae mai o François Hollande i te fenua nei, a tāpati ra no te ho'i atu i te pō a monire. Hō'ē noa mahana oia i te fenua nei. No reira, rave rahi mau huru fāri'ira'a o tei fa'anaho hia, te mau hei anei, te mau pupu 'orī, peu mātau maita'i ihoā te reira, ia fāri'i ana'e tātou i te hō'ē manihini. Tera ra, te taime faufa'a roa o tei tia'i rahi hia e te mau ti'a poritia anei aore ia te mau ta'atira'a, tana ia 'ōrerora'a. I ni'a i teie tumu parau, te tapitapi nei te mana'o o te mau ta'atira'a.
Mana'o pe'ape'a to te mau mero no te mau ta'atira'a e 'aro nei i te mau tāmatamatara'a 'ātōmī, i muri a'e i te 'orerora'a a te peretiteni no te Hau Repupirita, François Hollande. No rātou, 'aita hō'ē a'e parau 'āpī o tana i 'āfa'i mai. E te vāhi pe'ape'a roa atu, maoti rā, 'aita roa atu o François Hollande i fa'a'ite i tona mana'o tātarahapa i mua i teie mau tāmatamatara'a 'ātōmī o tei rave hia i ni'a i tō tātou fenua.
"Ua 'ape oia i te reira. Inaha, ua 'ite 'oia i te aura'a mau no teie ta'o. Rave rahi o tei parau mai e, teie ta'o tātarahapa, no roto mai 'oia i te mau 'ohipa fa'aro'o. Teie nei ra, te fa'a'ohipa noa na te ta'ata i teie ta'o i roto i tōna orara'a i te mau mahana ato'a. Te vai ra te tahi mau ti'a poritita na te ara o tei fa'a'ite i to rātou mana'o tātarahapa, mai ia Nelson Mandela, Martin Luther King… Mea faufa'a roa teie ta'o no te hō'ē nūna'a. E nehenehe te reira e fa'aho'i mai i te tahi ti'amāra'a i mua i te tahi 'ohipa 'ino o tei rave hia. Teie ra, 'e'ita teie mau 'ohipa e mo'e hia. Ua 'ite mātou te mau vi'ivi'i o tā teie mau tāmatamatara'a 'ātōmī i vaiiho mai i ni'a i tō tātou fenua, e, mai te peu, 'e'ita te Hau Repupirita e fa'a'ite i tōna mana'o tātarahapa, 'e'ita mātou e fāri'i, noa atu tera mau mirioni o tā rātou i hōro'a no te fenua nei", o te reo ia o te metua vārua ra Auguste, peretiteni no te ta'atira'a 193.
'Are'a no te mau ti'a poritita, e mea ta'a'ē to rātou mana'o. Nō rātou, 'ei mau parau maita'i ana'e o tā te peretiteni no te Hau Repupirita i fa'a'ite na, a monire. I ni'a anei i te parau no te mau tāmatamatara'a 'ātōmī. Inaha, ua fa'a'ite pāpū maita'i 'oia, e parau mau, ua rave hia ihoā teie mau 'ohipa i Pōrinetia nei e te vai ra te mau vi'ivi'i. Ua ha'amara'a-ato'a-hia i te tino moni a te DGA, i ni'a i te fāito 18 miria. E taui-ato'a-hia i te hō'ē 'irava no te ture Morin, i ni'a i te feia i ro'o-hia i te ma'i nā roto i teie mau tāmatamatara'a 'ātōmī. Ua fa'ahiti ato'a te peretiteni Hollande, e hōro'a 'oia 700 mirioni no te pū e ti'a'au i te mau ma'i mariri 'ai ta'ata, i te fare ma'i no Ta'aone, e, e tu'u-ato'a-hia e 3 taote 'āpī no tāua pū ra.
Te parau ato'a no te fāri'ira'a manihini, nō te peretiteni Hollande, e ti'a ia 'imi hia te tahi mau rāve'a no te ha'amaita'i hia i teie tuha'a, mai te hotera Tahiti Mahana Beach, e fa'a'ohie 'oia i te mau tauturu no te mau taiete e 'ōpua ra i te ha'a no teie hotera… Nā reira ato'a i te parau no tō tātou 'ōti'a moana. No François Hollande, e ti'a ia pāruru hia i te reira. Ua fa'ahiti ato'a 'oia i te parau no te mau repo varavara e vai nei i raro i tō tātou moana, ia au i tōna reo, na te Hau Fenua e ha'apa'o e, e arata'i i teie tuha'a 'ohipa.
Mau parau o tei fāri'i-maita'i-hia e tō tātou mau ti'a poritita.
I te pae no te mau fatu taiete, ua fa'aro'o maita'i rātou i teie mau parau. I teie mahana, te tia'i ra rātou e ia fa'a'ohipa hia i te reira.
I te pō a monire, hau 'oia a reva atu ai, ua fārerei o François Hollande ia Oscar Temaru i te fare 'oire no Fa'a'a. Taime no rāua no te ha'apāpū i tō rāua auhoara'a. E reva atu o Oscar Temaru i Pari i te area 'āva'e tiunu-tiurai.
Mana'o pe'ape'a to te mau mero no te mau ta'atira'a e 'aro nei i te mau tāmatamatara'a 'ātōmī, i muri a'e i te 'orerora'a a te peretiteni no te Hau Repupirita, François Hollande. No rātou, 'aita hō'ē a'e parau 'āpī o tana i 'āfa'i mai. E te vāhi pe'ape'a roa atu, maoti rā, 'aita roa atu o François Hollande i fa'a'ite i tona mana'o tātarahapa i mua i teie mau tāmatamatara'a 'ātōmī o tei rave hia i ni'a i tō tātou fenua.
"Ua 'ape oia i te reira. Inaha, ua 'ite 'oia i te aura'a mau no teie ta'o. Rave rahi o tei parau mai e, teie ta'o tātarahapa, no roto mai 'oia i te mau 'ohipa fa'aro'o. Teie nei ra, te fa'a'ohipa noa na te ta'ata i teie ta'o i roto i tōna orara'a i te mau mahana ato'a. Te vai ra te tahi mau ti'a poritita na te ara o tei fa'a'ite i to rātou mana'o tātarahapa, mai ia Nelson Mandela, Martin Luther King… Mea faufa'a roa teie ta'o no te hō'ē nūna'a. E nehenehe te reira e fa'aho'i mai i te tahi ti'amāra'a i mua i te tahi 'ohipa 'ino o tei rave hia. Teie ra, 'e'ita teie mau 'ohipa e mo'e hia. Ua 'ite mātou te mau vi'ivi'i o tā teie mau tāmatamatara'a 'ātōmī i vaiiho mai i ni'a i tō tātou fenua, e, mai te peu, 'e'ita te Hau Repupirita e fa'a'ite i tōna mana'o tātarahapa, 'e'ita mātou e fāri'i, noa atu tera mau mirioni o tā rātou i hōro'a no te fenua nei", o te reo ia o te metua vārua ra Auguste, peretiteni no te ta'atira'a 193.
'Are'a no te mau ti'a poritita, e mea ta'a'ē to rātou mana'o. Nō rātou, 'ei mau parau maita'i ana'e o tā te peretiteni no te Hau Repupirita i fa'a'ite na, a monire. I ni'a anei i te parau no te mau tāmatamatara'a 'ātōmī. Inaha, ua fa'a'ite pāpū maita'i 'oia, e parau mau, ua rave hia ihoā teie mau 'ohipa i Pōrinetia nei e te vai ra te mau vi'ivi'i. Ua ha'amara'a-ato'a-hia i te tino moni a te DGA, i ni'a i te fāito 18 miria. E taui-ato'a-hia i te hō'ē 'irava no te ture Morin, i ni'a i te feia i ro'o-hia i te ma'i nā roto i teie mau tāmatamatara'a 'ātōmī. Ua fa'ahiti ato'a te peretiteni Hollande, e hōro'a 'oia 700 mirioni no te pū e ti'a'au i te mau ma'i mariri 'ai ta'ata, i te fare ma'i no Ta'aone, e, e tu'u-ato'a-hia e 3 taote 'āpī no tāua pū ra.
Te parau ato'a no te fāri'ira'a manihini, nō te peretiteni Hollande, e ti'a ia 'imi hia te tahi mau rāve'a no te ha'amaita'i hia i teie tuha'a, mai te hotera Tahiti Mahana Beach, e fa'a'ohie 'oia i te mau tauturu no te mau taiete e 'ōpua ra i te ha'a no teie hotera… Nā reira ato'a i te parau no tō tātou 'ōti'a moana. No François Hollande, e ti'a ia pāruru hia i te reira. Ua fa'ahiti ato'a 'oia i te parau no te mau repo varavara e vai nei i raro i tō tātou moana, ia au i tōna reo, na te Hau Fenua e ha'apa'o e, e arata'i i teie tuha'a 'ohipa.
Mau parau o tei fāri'i-maita'i-hia e tō tātou mau ti'a poritita.
I te pae no te mau fatu taiete, ua fa'aro'o maita'i rātou i teie mau parau. I teie mahana, te tia'i ra rātou e ia fa'a'ohipa hia i te reira.
I te pō a monire, hau 'oia a reva atu ai, ua fārerei o François Hollande ia Oscar Temaru i te fare 'oire no Fa'a'a. Taime no rāua no te ha'apāpū i tō rāua auhoara'a. E reva atu o Oscar Temaru i Pari i te area 'āva'e tiunu-tiurai.
E AHA TE AURA'A ?
Tātarahapa : repentance, regret ; se repentir, regretter, demander pardon
Tātarahapa, c’est, littéralement, dénouer (tātara) la faute (te hapa). Tātara est lui-même construit à partir du radical tara (tala en samoan, tara en māori, kala en hawaïen…) qui signifie ‘dénoué’, et que l’on retrouve dans la forme tahitienne plus fréquente matara ‘détaché, défait, dénoué, délivré’. Si la faute est pardonnée, on peut dire : 'Ua matara te hapa. Outre hapa, qui signie à l’origine l’assymétrie ou l’excédent, le tahitien dispose de deux autres degrés pour désigner les actes fautifs : hara ‘transgresser, violer un tabu, commettre un péché’ pour les crimes graves et hape ‘tordu’ pour les erreurs plus légères.
Exemples :
- Nā te ta'ata ihoā pa'i i fa'atupu e tātara i tenā pe'ape'a : Normalement, c’est à la personne qui l’a provoqué, qu’il revient de résoudre ce problème.’
- Fa'a'ore mai i tā'u hapa : ‘Excuse mon erreur.’
- 'Ua hape ra, 'ua hape ïa : ‘Bon, on s’est trompé, on s’est trompé (ça arrive).’
- 'Aita tā'u e hara ia 'oe. Tē 'imi ra 'oe i te 'utu i ni'a i te upo'o pahure : ‘Je ne t’ai rien fait de mal. Tu cherches la petite bête.’ (littéralement, Tu cherches les poux sur la tête d’un chauve.)
- 'A tātarahapa, e hōmā ! Tē fātata mai ra te pātireia o te ao : ‘Repentez-vous, vous autres ! Le royaume des cieux est proche.’
Tātarahapa : repentance, regret ; se repentir, regretter, demander pardon
Tātarahapa, c’est, littéralement, dénouer (tātara) la faute (te hapa). Tātara est lui-même construit à partir du radical tara (tala en samoan, tara en māori, kala en hawaïen…) qui signifie ‘dénoué’, et que l’on retrouve dans la forme tahitienne plus fréquente matara ‘détaché, défait, dénoué, délivré’. Si la faute est pardonnée, on peut dire : 'Ua matara te hapa. Outre hapa, qui signie à l’origine l’assymétrie ou l’excédent, le tahitien dispose de deux autres degrés pour désigner les actes fautifs : hara ‘transgresser, violer un tabu, commettre un péché’ pour les crimes graves et hape ‘tordu’ pour les erreurs plus légères.
Exemples :
- Nā te ta'ata ihoā pa'i i fa'atupu e tātara i tenā pe'ape'a : Normalement, c’est à la personne qui l’a provoqué, qu’il revient de résoudre ce problème.’
- Fa'a'ore mai i tā'u hapa : ‘Excuse mon erreur.’
- 'Ua hape ra, 'ua hape ïa : ‘Bon, on s’est trompé, on s’est trompé (ça arrive).’
- 'Aita tā'u e hara ia 'oe. Tē 'imi ra 'oe i te 'utu i ni'a i te upo'o pahure : ‘Je ne t’ai rien fait de mal. Tu cherches la petite bête.’ (littéralement, Tu cherches les poux sur la tête d’un chauve.)
- 'A tātarahapa, e hōmā ! Tē fātata mai ra te pātireia o te ao : ‘Repentez-vous, vous autres ! Le royaume des cieux est proche.’
PARAU HURU RAU
ITO
E fa'atopa hia te tārifa a te uira i te mahana mātāmua no māti i muri nei.
Ua fa'aoti te 'āpo'ora'a a te Hau Fenua e fa'atopa te tārifa o te uira i te mahana mātāmua no māti i muri nei, i ni'a i te faito 5,3 %, nō te hō'ē maorora'a hō'ē matahiti.
Teie te pitira'a o te taime a fa'atopa hia te tārifa o te uira i te fenua nei, e nā roto i teie mau fa'a'otira'a hau i te 3 miria farane patifita o tei fāna'o hia e te huira'atira no Pōrinetia nei.
TA'ERE
19 mau tauiha'a no te fare manaha no Puna'auia i hōro'a hia na te fare manaha Quai Branly.
Ua fāri'i-hia te reira e te 'āpo'ora'a hau i teie mahana toru i topa a'e nei. Mau tauiha'a teie o tei hōro'a hia no te hō'ē fa'a'ite'itera'a o tei fa'anaho hia i roto i tāua fare manaha ra i Pari, mai te 12 no 'ēperēra tae atu i te 24 no tiurai 2016, pi'i hia "Mata Hoata".
E fa'areva hia teie mau tauiha'a i te 30 no māti i muri nei.
HURU O TE REVA
Ua fa'aruru o Pōrinetia i te hō'ē vero ua mai mahana piti.
Pūai te ua i Tōtaiete mā, mai mahana piti mai, na reira ato'a i Tūha'a pae mā. Ua ō na ta'amotu e piti i roto i te tāpa'o 'ū puatou. No reira, i Tahiti nei, rave rahi mau fare i tomo hia e te pape, te mau porōmū i pararī. Na roto i teie vero ua, e pūai mai te ua na reira ato'a i te mata'i. Tītau hia ia tātou ia vai ara maita'i ia tere ana'e tātou na ni'a i te porōmu. Ia au i te pū mitora'a reva no Fa'a'a, e maita'i mai te mahana ananahi i te pae avatea i Tōtaiete mā, 'are'a i Tūha'a pae mā, e pūai mai te ua e te mata'i. E ti'a ia vai ara maita'i, eiaha ato'a e tere nā ni'a i te moana. Eiaha ato'a e haere na te hiti o te moana aore ia i te mau 'anavai.
ITO
E fa'atopa hia te tārifa a te uira i te mahana mātāmua no māti i muri nei.
Ua fa'aoti te 'āpo'ora'a a te Hau Fenua e fa'atopa te tārifa o te uira i te mahana mātāmua no māti i muri nei, i ni'a i te faito 5,3 %, nō te hō'ē maorora'a hō'ē matahiti.
Teie te pitira'a o te taime a fa'atopa hia te tārifa o te uira i te fenua nei, e nā roto i teie mau fa'a'otira'a hau i te 3 miria farane patifita o tei fāna'o hia e te huira'atira no Pōrinetia nei.
TA'ERE
19 mau tauiha'a no te fare manaha no Puna'auia i hōro'a hia na te fare manaha Quai Branly.
Ua fāri'i-hia te reira e te 'āpo'ora'a hau i teie mahana toru i topa a'e nei. Mau tauiha'a teie o tei hōro'a hia no te hō'ē fa'a'ite'itera'a o tei fa'anaho hia i roto i tāua fare manaha ra i Pari, mai te 12 no 'ēperēra tae atu i te 24 no tiurai 2016, pi'i hia "Mata Hoata".
E fa'areva hia teie mau tauiha'a i te 30 no māti i muri nei.
HURU O TE REVA
Ua fa'aruru o Pōrinetia i te hō'ē vero ua mai mahana piti.
Pūai te ua i Tōtaiete mā, mai mahana piti mai, na reira ato'a i Tūha'a pae mā. Ua ō na ta'amotu e piti i roto i te tāpa'o 'ū puatou. No reira, i Tahiti nei, rave rahi mau fare i tomo hia e te pape, te mau porōmū i pararī. Na roto i teie vero ua, e pūai mai te ua na reira ato'a i te mata'i. Tītau hia ia tātou ia vai ara maita'i ia tere ana'e tātou na ni'a i te porōmu. Ia au i te pū mitora'a reva no Fa'a'a, e maita'i mai te mahana ananahi i te pae avatea i Tōtaiete mā, 'are'a i Tūha'a pae mā, e pūai mai te ua e te mata'i. E ti'a ia vai ara maita'i, eiaha ato'a e tere nā ni'a i te moana. Eiaha ato'a e haere na te hiti o te moana aore ia i te mau 'anavai.
