Matani Kainuku, te peretiteni nō te tōmite hi'opo'a e o Steve Chailloux, mero nō te tōmite hi'opo'a.
PAPEETE, i te 20/07/2017 - 'Ua hope te Heiva i Tahiti 2017. 'Ua tupu te mau 'ōperera'a rē i te pō mahana toru ra, 'e, i teie pō, mahana pae, e pa'i'uma mai te mau pupu ato'a i haru mai i te mau ti'ara'a mātāmua i ni'a i te tahua nō To'atā. I teie mahana, 'ua uiui atu mātou i te mana'o 'o Steve a Chailloux, mero i roto i te Tōmite hi'opo'a nō teie Heiva i Tahiti.
A tahi nei 'oe 'a ō ai i roto i te Tōmite hi'opo'a, e aha tā 'oe i tāpe'a mai ?
"E 'Oa'oa iti rahi tō'u i te ōra'a i roto i teie tōmite no te mea, e'ere i te 'ohipa na'ina'i. 'E 'ua 'āna'anatae roa vau i te amora'a i terā ti'ara'a i te pae nō te pāpa'i. Te reira tā'u i au rahi roa, e te reira ato'a tā'u 'ohipa i te mau mahana ato'a, 'oia ho'i, i te tīti'ara'a, i te tai'ora'a 'e te heheu mai i te mau parau no tō tāua nei fenua."
E aha te mau vāhi paruparu 'e maita'i ato'a o tā 'oe i 'ite ?
"Te mau vāhi paruparu e pūai ato'a, nehenehe e parau, tei ni'a ïa i te tumu parau. Te vāhi pūai roa tātou, 'oia ho'i tē ora noa ra tātou i roto i tō tāua hīro'a tumu. Tē parau noa hia ra, tē mōrohi noa atu ra. Terā rā, te rahira'a o tātou, tei roto i tō tātou hīro'a tumu, 'e te paraparau noa ra tātou i te reo tahiti. Terā rā, tē vai ato'a ra, te tahi pae 'au, o tei 'ore i haere i roto i te hōhonura'a o te parau. E rave noa pa'i i te mau tumu parau māmā roa, i reira e 'imi atu ai i te mau 'apa e 'ori ato'a i ni'a iho. 'Aita, 'a haere roa pa'i tātou i roto i te hōhonura'a o te parau, no te mea, e mau parau hōhonu ana'e tō tāua i ni'a i tō tāua fenua."
Nāhea 'outou i te fa'aoti atu i te mau pupu i manuia mai ?
"Tē vai ra te mau tuha'a tānotara'a i te pae ānei o te tu'ura'a 'āvae 'e te 'apa… 'E 'ia oti te reira, i reira ïa mātou e tāu'aparau ai. 'Eiaha nō te parau noa ē : 'ua au roa vau, tīrārā atu ai. 'Aita ! 'Ua au vau nō te mea, terā te mea tā'u 'i 'ite, mai teie tu'ura'a 'āvae i 'ō, mai teie 'apa i 'ō tei tū'ati maita'i i ni'a i te tumu parau o te 'ori. E'ere nō te parau noa : 'ua au roa vau nō te mea e hoa terā nō'u ! 'Aita, 'e 'aita roa atu. E parau vau i terā parau, nō te mea, e mea pinepine ato'a te ta'ata i te mana'o ē, e 'ohipa punu i roto i te tōmite Heiva. 'Ua ō roa vau i roto, e 'ua 'ite roa vau i te fa'anahora'a i roto, e'ere roa atu mai te reira. 'Ua naho maita'i."
E aha tā 'oe e nehenehe e parau i ni'a i te nu'ura'a o te Heiva i Tahiti ?
"E nehenehe ihoā ïa e parau ē, 'ua taui te Heiva i Tahiti. Inaha ho'i, 'ua nu'u te tau, 'ua taui te Mā'ohi, te Tōtaiete Mā'ohi. 'Eiaha ïa tātou e māere ai ē 'ua taui ato'a te Heiva. 'Eiaha rā tātou e fa'ariro te reira, 'ei pe'ape'a, nō te mea, mai te reira ihoā te he'era'a o te tau. Te mea faufa'a rā o tā'u i tāpe'a mai i roto i tā tātou Heiva, 'oia ho'i, te 'āna'anatae o te feiā 'āpī o tei haere mai e 'ori. E nehenehe rā tātou e fa'ahōhonu ā i teie hia'ai, 'oia ho'i 'ia hōpuna roa tātou i roto i te parau o te hīro'a tumu. Nō te mea, e mea rahi ato'a te feiā 'āpī e haere mai e 'ori nō te 'ori noa, 'eiaha tātou e rave i terā 'āvei'a. Te tahi ato'a 'ohipa 'aita vau i māuruuru, 'oia ho'i, 'ia hīmene ana'e te mau pupu hīmene, e haere pauroa te naho'a i rapae, e puhipuhi i te 'ava'ava, e tāmā'a, e paraparau, e inu. E 'ia oti ana'e i te mau hīmene, i reira e ho'i ai mai i roto. E'ere i te mea tano. Tā tātou mau hīmene (tārava, rū'au, 'ūtē…), e mau faufa'a tupuna ana'e tō roto, e parau teimaha ana'e tō roto, te parau nō te paripari fenua 'e nō te 'aito o te fenua, e parau teie nō te faufa'a o te tupuna. Nō reira, 'eiaha tātou e ha'afaufa'a 'ore i te hīmene. Mai te peu e haere tātou i te Heiva nō te here o te hīro'a tumu, e ti'a ato'a ia tātou e 'apo mai i te pa'ari 'e te 'ite, e vai nei i roto i te mau hīmene. No te mea, te reira te 'ā'au o te hīro'a tumu o te Mā'ohi."
I roto i te fa'aturera'a o te Heiva i Tahiti, e 'ōpani-'eta'eta-hia i te mau popa'ā e haere e tata'u i ni'a i te tahi mau ti'ara'a, mai te parau ānei nō te ta'ata 'ori roa a'e. Nō te aha ?
"'Oia mau. I roto i te mau pupu, tē vai ra i te hō'ē fāito nūmera fa'ati'ahia nō te feiā nō rāpae mai. 'E, i roto i terā fa'anahora'a, e'ita e fāri'ihia 'ia riro mai te feiā nō rāpae, 'ei ra'atira ānei, 'ei 'ōrero ānei, e mau ti'ara'a faufa'a teie i roto i te mau pupu. 'E, e'ita e fāri'i ato'a 'ia riro mai rātou, 'ei pūpahu, e tu'u ihoā tātou i tā tātou mau tamari'i. Hō'ē ā fa'anahora'a nō te vahine 'e te tāne 'ori roa a'e."
E ō fa'ahou 'oe i roto i te tōmite hi'opo'a i teie matahiti i muri nei ?
"'Aita vau i 'ite, peneia'e e tata'u atu vau i roto i te tahi pupu 'ori. 'Aita rā pāpū roa atu ra i teie taime. I teie matahiti i muri tātou e 'ite ai. E mea au roa e haere i roto i te tōmite, terā rā, mai te peu e ta'ata tātou nō te hīro'a tumu, e haere ihoā tātou e tata'u nō te fa'aora mai i te parau nō te fenua i ni'a i te tahua To'atā."
A tahi nei 'oe 'a ō ai i roto i te Tōmite hi'opo'a, e aha tā 'oe i tāpe'a mai ?
"E 'Oa'oa iti rahi tō'u i te ōra'a i roto i teie tōmite no te mea, e'ere i te 'ohipa na'ina'i. 'E 'ua 'āna'anatae roa vau i te amora'a i terā ti'ara'a i te pae nō te pāpa'i. Te reira tā'u i au rahi roa, e te reira ato'a tā'u 'ohipa i te mau mahana ato'a, 'oia ho'i, i te tīti'ara'a, i te tai'ora'a 'e te heheu mai i te mau parau no tō tāua nei fenua."
E aha te mau vāhi paruparu 'e maita'i ato'a o tā 'oe i 'ite ?
"Te mau vāhi paruparu e pūai ato'a, nehenehe e parau, tei ni'a ïa i te tumu parau. Te vāhi pūai roa tātou, 'oia ho'i tē ora noa ra tātou i roto i tō tāua hīro'a tumu. Tē parau noa hia ra, tē mōrohi noa atu ra. Terā rā, te rahira'a o tātou, tei roto i tō tātou hīro'a tumu, 'e te paraparau noa ra tātou i te reo tahiti. Terā rā, tē vai ato'a ra, te tahi pae 'au, o tei 'ore i haere i roto i te hōhonura'a o te parau. E rave noa pa'i i te mau tumu parau māmā roa, i reira e 'imi atu ai i te mau 'apa e 'ori ato'a i ni'a iho. 'Aita, 'a haere roa pa'i tātou i roto i te hōhonura'a o te parau, no te mea, e mau parau hōhonu ana'e tō tāua i ni'a i tō tāua fenua."
Nāhea 'outou i te fa'aoti atu i te mau pupu i manuia mai ?
"Tē vai ra te mau tuha'a tānotara'a i te pae ānei o te tu'ura'a 'āvae 'e te 'apa… 'E 'ia oti te reira, i reira ïa mātou e tāu'aparau ai. 'Eiaha nō te parau noa ē : 'ua au roa vau, tīrārā atu ai. 'Aita ! 'Ua au vau nō te mea, terā te mea tā'u 'i 'ite, mai teie tu'ura'a 'āvae i 'ō, mai teie 'apa i 'ō tei tū'ati maita'i i ni'a i te tumu parau o te 'ori. E'ere nō te parau noa : 'ua au roa vau nō te mea e hoa terā nō'u ! 'Aita, 'e 'aita roa atu. E parau vau i terā parau, nō te mea, e mea pinepine ato'a te ta'ata i te mana'o ē, e 'ohipa punu i roto i te tōmite Heiva. 'Ua ō roa vau i roto, e 'ua 'ite roa vau i te fa'anahora'a i roto, e'ere roa atu mai te reira. 'Ua naho maita'i."
E aha tā 'oe e nehenehe e parau i ni'a i te nu'ura'a o te Heiva i Tahiti ?
"E nehenehe ihoā ïa e parau ē, 'ua taui te Heiva i Tahiti. Inaha ho'i, 'ua nu'u te tau, 'ua taui te Mā'ohi, te Tōtaiete Mā'ohi. 'Eiaha ïa tātou e māere ai ē 'ua taui ato'a te Heiva. 'Eiaha rā tātou e fa'ariro te reira, 'ei pe'ape'a, nō te mea, mai te reira ihoā te he'era'a o te tau. Te mea faufa'a rā o tā'u i tāpe'a mai i roto i tā tātou Heiva, 'oia ho'i, te 'āna'anatae o te feiā 'āpī o tei haere mai e 'ori. E nehenehe rā tātou e fa'ahōhonu ā i teie hia'ai, 'oia ho'i 'ia hōpuna roa tātou i roto i te parau o te hīro'a tumu. Nō te mea, e mea rahi ato'a te feiā 'āpī e haere mai e 'ori nō te 'ori noa, 'eiaha tātou e rave i terā 'āvei'a. Te tahi ato'a 'ohipa 'aita vau i māuruuru, 'oia ho'i, 'ia hīmene ana'e te mau pupu hīmene, e haere pauroa te naho'a i rapae, e puhipuhi i te 'ava'ava, e tāmā'a, e paraparau, e inu. E 'ia oti ana'e i te mau hīmene, i reira e ho'i ai mai i roto. E'ere i te mea tano. Tā tātou mau hīmene (tārava, rū'au, 'ūtē…), e mau faufa'a tupuna ana'e tō roto, e parau teimaha ana'e tō roto, te parau nō te paripari fenua 'e nō te 'aito o te fenua, e parau teie nō te faufa'a o te tupuna. Nō reira, 'eiaha tātou e ha'afaufa'a 'ore i te hīmene. Mai te peu e haere tātou i te Heiva nō te here o te hīro'a tumu, e ti'a ato'a ia tātou e 'apo mai i te pa'ari 'e te 'ite, e vai nei i roto i te mau hīmene. No te mea, te reira te 'ā'au o te hīro'a tumu o te Mā'ohi."
I roto i te fa'aturera'a o te Heiva i Tahiti, e 'ōpani-'eta'eta-hia i te mau popa'ā e haere e tata'u i ni'a i te tahi mau ti'ara'a, mai te parau ānei nō te ta'ata 'ori roa a'e. Nō te aha ?
"'Oia mau. I roto i te mau pupu, tē vai ra i te hō'ē fāito nūmera fa'ati'ahia nō te feiā nō rāpae mai. 'E, i roto i terā fa'anahora'a, e'ita e fāri'ihia 'ia riro mai te feiā nō rāpae, 'ei ra'atira ānei, 'ei 'ōrero ānei, e mau ti'ara'a faufa'a teie i roto i te mau pupu. 'E, e'ita e fāri'i ato'a 'ia riro mai rātou, 'ei pūpahu, e tu'u ihoā tātou i tā tātou mau tamari'i. Hō'ē ā fa'anahora'a nō te vahine 'e te tāne 'ori roa a'e."
E ō fa'ahou 'oe i roto i te tōmite hi'opo'a i teie matahiti i muri nei ?
"'Aita vau i 'ite, peneia'e e tata'u atu vau i roto i te tahi pupu 'ori. 'Aita rā pāpū roa atu ra i teie taime. I teie matahiti i muri tātou e 'ite ai. E mea au roa e haere i roto i te tōmite, terā rā, mai te peu e ta'ata tātou nō te hīro'a tumu, e haere ihoā tātou e tata'u nō te fa'aora mai i te parau nō te fenua i ni'a i te tahua To'atā."