‘Ua haruru mai te ta’ira’a reo o te nüna’a i teie mahana täpati 5 nö më i ma’iri, i fa’a’uta roa hia atu ai i te püpü Puatau i ni’a i te toröno. Piri atu i te 45 % o te mau reo ‘ämui nö Pörïnetia pa’ato’a, te aura’a : ‘ua hau atu i te 71% o te faïto ta’ata i haere mai e mä’iti. I te pae ra o te täpura ‘ämui, te itoito noa ra, noa atu te itira’a o te mau pärahira’a mero nö te ‘äpo’ora’a rahi o te i noa’a mai, te mana noa ra taua püpü ra i te oire pü nö Fa’a’a. Te parau nö A Ti’a Pörïnetia, ‘e ö ato’a teie püpü e arata’i hia ana e Teva Rofritsch, i te Fare ‘Äpo’ora’a nö Pörïnetia Faräni.
Te ihea te vaira’a o terä ‘e terä atu püpü ?
I teienei, ‘ua päpü atu ra te rahira’a parahira’a o te i noa’a mai i na püpü e toru e ti’a mai i roto i te Fare ‘Äpo’ora’a Rahi nö Pörïnetia Faräni : e 38 parahira’a nö te Tähö’ëra’a Huira’atira, 11 nö te Täpura ‘ämui, ‘e 8 nö A Ti’a PörÏnetia.
E ti’a ‘ia parau hia, rave rau mau höho’a ‘äpï o te ö mai nö te taïme mätämua roa i roto i teie fare. ‘A tahi ato’a nei rätou e amo mai teie töro’a. Te i iä rätou ra te mana e ha’amana roa hia atu i teie 16 nö më, i te po’i’po’i. E riro ato’a i teie mau täpura i te taui hia, te i te huru noa o te fërurira’a ‘e te tau’ara’apaura . ‘E ‘ere ra i te reira i te mea päpü.
I teienei, ‘ua päpü atu ra te rahira’a parahira’a o te i noa’a mai i na püpü e toru e ti’a mai i roto i te Fare ‘Äpo’ora’a Rahi nö Pörïnetia Faräni : e 38 parahira’a nö te Tähö’ëra’a Huira’atira, 11 nö te Täpura ‘ämui, ‘e 8 nö A Ti’a PörÏnetia.
E ti’a ‘ia parau hia, rave rau mau höho’a ‘äpï o te ö mai nö te taïme mätämua roa i roto i teie fare. ‘A tahi ato’a nei rätou e amo mai teie töro’a. Te i iä rätou ra te mana e ha’amana roa hia atu i teie 16 nö më, i te po’i’po’i. E riro ato’a i teie mau täpura i te taui hia, te i te huru noa o te fërurira’a ‘e te tau’ara’apaura . ‘E ‘ere ra i te reira i te mea päpü.
Te Tähö’ëra’a Huira’atira : « te iä mätou i teienei i te tauto’ora’a ! »
Piri atu i te 45 % o te mau reo o te i fa’a’uta i tö rätou ti’aturi i ni’a iä te püpü Puatau e aratai hia nei Gaston Flosse täne. I roto i te tahi uiuira’a mana’o, ‘ua fa’a’ite ‘oia i tö na ‘oa’oa iti rahi nö te nümera’a i noa’a hia mai e rätou : « Te aura ïa, ‘ua ti’aturi fa’ahou mai te nüna’a i teie püpü tä matou. » I te tahi ra pae, ‘ua tia’i ‘oia i te hö’ë mä’itira’a maitäta’i atu. « ‘Ua ti’aturi vau i te tahi huru ta’a ‘ë, noa atu ra, mea fa’ahiahia roa te mau nümera o te i haru hia mai e mätou ! »
I te taïme i päpü roa atu ai te mau nümerara’a o te i mätara, ‘ua täniuniu roa mai te fa’atere hau i nö te mau fenua ‘aihu’a ra’au, o Victorin Lurel täne nö te fa’a’ite i tö na mana’o fa’aturara’a i te reo manahune. O te mea päpü ato’a, ia au noa te parau a Gaston Flosse « E hi’ora’a teie mä’itira’a i te mea ë, ‘aita ihoa te huira’atira i mäuruuru i te mau fa’anahora’a i rave hia ana e Oscar Temaru, nö reira mätou i tu’u hia mai i ni’a i teie ti’ara’a.Te iä mätou i teienei i te tauto’ora’a ! »
Piri atu i te 45 % o te mau reo o te i fa’a’uta i tö rätou ti’aturi i ni’a iä te püpü Puatau e aratai hia nei Gaston Flosse täne. I roto i te tahi uiuira’a mana’o, ‘ua fa’a’ite ‘oia i tö na ‘oa’oa iti rahi nö te nümera’a i noa’a hia mai e rätou : « Te aura ïa, ‘ua ti’aturi fa’ahou mai te nüna’a i teie püpü tä matou. » I te tahi ra pae, ‘ua tia’i ‘oia i te hö’ë mä’itira’a maitäta’i atu. « ‘Ua ti’aturi vau i te tahi huru ta’a ‘ë, noa atu ra, mea fa’ahiahia roa te mau nümera o te i haru hia mai e mätou ! »
I te taïme i päpü roa atu ai te mau nümerara’a o te i mätara, ‘ua täniuniu roa mai te fa’atere hau i nö te mau fenua ‘aihu’a ra’au, o Victorin Lurel täne nö te fa’a’ite i tö na mana’o fa’aturara’a i te reo manahune. O te mea päpü ato’a, ia au noa te parau a Gaston Flosse « E hi’ora’a teie mä’itira’a i te mea ë, ‘aita ihoa te huira’atira i mäuruuru i te mau fa’anahora’a i rave hia ana e Oscar Temaru, nö reira mätou i tu’u hia mai i ni’a i teie ti’ara’a.Te iä mätou i teienei i te tauto’ora’a ! »
Te Täpura ‘ämui : « ‘Ua ‘oa’oa mätou i te mau nümera o te i mätara i Fa’a’a nei ! »
I te ‘oire iho nö Fa’a’a, ‘ua manuia te püpü Täpura ‘ämui. ‘Ua noa’a iä na e 6 139 reo (47,99%), haere mai ai e 4 260 reo nö te Tahoera'a Huira'atira (33,3%) ‘e 2 393 reo nö te püpü i arata’i hia e Teva Rofritsch : A Ti'a Porinetia. Te nä’o ra te tahi ta’ata tumu nö te äroa pi’i hia Tavararo : « ‘aita ihoa mätou i fa’aru’e i tö mätou tävana. » ‘Oia mau, noa atu te mau parau fa’ahapara’a iä te Peretiteni Oscar Temaru, o te i fa’ahiti hia, ‘aita te here tä’amura’a i roto pü i te huira’atira nö Fa’a’a ‘e o tä rätou tävana, i morohi noa a’e.
I tö na pae, ‘ua h’oi mai ‘öna i ni’a i te mau Fa’atïtï’aimaröra’a parau o te i ‘ite hia i ni’a i te ‘äfata teata i teie mau hepetome i mähemo a’e nei : « O te püpü nö te Täpura ‘ämui o te i fäna’o i te faufa’a mana’o, i roto i teie mau parauparaura’a. ‘Are’a ra, nö te Tähö’ëra’a Huira’atira, ‘ua taupüpü ri’i i tä rätou mau porora’a. »
Ta’a noa atu ra i te reira mau parau, ‘ua ‘oa’oa o Oscar Temaru : « E nehenehe e parau ë, ‘ua nu’u rahi mai te huira’atira nö Fa’a’a. Te aura’a, ‘ua fa’aro’o hia mai i tö mätou reo i te pi’i noa ra’a ë : « A haere mai e mä’iti ». ‘Ua ‘oa’oa mätou i te mau nümera o te i mätara i Fa’a’a nei ! » I teienei, e ho’i atu ïa te püpü nïnamu i te pae päto’i. Tai’o hia e 11 pärahira’a o te i noa’a hia ‘e tö püpü ra.
I te ‘oire iho nö Fa’a’a, ‘ua manuia te püpü Täpura ‘ämui. ‘Ua noa’a iä na e 6 139 reo (47,99%), haere mai ai e 4 260 reo nö te Tahoera'a Huira'atira (33,3%) ‘e 2 393 reo nö te püpü i arata’i hia e Teva Rofritsch : A Ti'a Porinetia. Te nä’o ra te tahi ta’ata tumu nö te äroa pi’i hia Tavararo : « ‘aita ihoa mätou i fa’aru’e i tö mätou tävana. » ‘Oia mau, noa atu te mau parau fa’ahapara’a iä te Peretiteni Oscar Temaru, o te i fa’ahiti hia, ‘aita te here tä’amura’a i roto pü i te huira’atira nö Fa’a’a ‘e o tä rätou tävana, i morohi noa a’e.
I tö na pae, ‘ua h’oi mai ‘öna i ni’a i te mau Fa’atïtï’aimaröra’a parau o te i ‘ite hia i ni’a i te ‘äfata teata i teie mau hepetome i mähemo a’e nei : « O te püpü nö te Täpura ‘ämui o te i fäna’o i te faufa’a mana’o, i roto i teie mau parauparaura’a. ‘Are’a ra, nö te Tähö’ëra’a Huira’atira, ‘ua taupüpü ri’i i tä rätou mau porora’a. »
Ta’a noa atu ra i te reira mau parau, ‘ua ‘oa’oa o Oscar Temaru : « E nehenehe e parau ë, ‘ua nu’u rahi mai te huira’atira nö Fa’a’a. Te aura’a, ‘ua fa’aro’o hia mai i tö mätou reo i te pi’i noa ra’a ë : « A haere mai e mä’iti ». ‘Ua ‘oa’oa mätou i te mau nümera o te i mätara i Fa’a’a nei ! » I teienei, e ho’i atu ïa te püpü nïnamu i te pae päto’i. Tai’o hia e 11 pärahira’a o te i noa’a hia ‘e tö püpü ra.
A Ti’a Pörïnetia : « ‘e riro mätou mai i te hö’ë pae päto’i päpü nö te patu i tö tätou nei fenua ! »
‘Aita te faïto matahiti ‘äpï tö Teva Rofritsch i päto’i i tetahi rahira’a mau reo i te mä’iti iä na. 35 421 mau reo o te i haru hia mai e ana ( 25,63 % o te feiä o te i mä’iti ). ‘E ‘ere ato’a i te mea iti, nö te mea e ti’a ia fa’aha’amana’o hia ‘aitia teie püpü i ma’iri atu i te piti matahiti, i parau hia ‘oia : « e püpü ‘äpï roa ». ‘E va’u ra pärahira’a o te i noa’a.
I te taera’a mai i te mau tai’ora’a reo höpe’a roa, ‘ua fa’a’ite mai o Teva Rofritsch i tö na mana’o : « Te ‘oa’oa nei au, nö te mea, o mätou te toru o te mau püpü püai roa a’e i te fenua nei. E va’u parahira’a o te i noa’a hia iä mätou, nä te reira e ha’amana roa mai i tö mätou ti’ara’a i roto i te Fare ‘Apo’ora’a Rahi nö Pörïnetia. E pae päto’i ihoa. ‘E riro ra mätou mai i te hö’ë pae päto’i päpü nö te patu i tö tätou ‘ananähi ! »
I te änira’a hia atu ‘oia ë : « I tetahi ä mau taïme, e riro paha o A Ti’a Pörïnetia i te päto’i ‘ämui (‘e te Täpura ‘ämui ) i te tahi mau ‘öpuara’a a te hau fenua, mea nähea ïa ? » Teie o tä na i pähono : « ‘Ua parau a’e na vau, ‘aita vau e färi’i i te mau parau petara’a ‘e te parau täpirira’a. E mä’iti ana’e mätou, e rave hia i te reira nä roto i te arata’ira’a a A Ti’a Pörïnetia, e püpü teie o te hiti marü noa ra mai i te mahana o te i te färiu mai ra. »
‘Aita te faïto matahiti ‘äpï tö Teva Rofritsch i päto’i i tetahi rahira’a mau reo i te mä’iti iä na. 35 421 mau reo o te i haru hia mai e ana ( 25,63 % o te feiä o te i mä’iti ). ‘E ‘ere ato’a i te mea iti, nö te mea e ti’a ia fa’aha’amana’o hia ‘aitia teie püpü i ma’iri atu i te piti matahiti, i parau hia ‘oia : « e püpü ‘äpï roa ». ‘E va’u ra pärahira’a o te i noa’a.
I te taera’a mai i te mau tai’ora’a reo höpe’a roa, ‘ua fa’a’ite mai o Teva Rofritsch i tö na mana’o : « Te ‘oa’oa nei au, nö te mea, o mätou te toru o te mau püpü püai roa a’e i te fenua nei. E va’u parahira’a o te i noa’a hia iä mätou, nä te reira e ha’amana roa mai i tö mätou ti’ara’a i roto i te Fare ‘Apo’ora’a Rahi nö Pörïnetia. E pae päto’i ihoa. ‘E riro ra mätou mai i te hö’ë pae päto’i päpü nö te patu i tö tätou ‘ananähi ! »
I te änira’a hia atu ‘oia ë : « I tetahi ä mau taïme, e riro paha o A Ti’a Pörïnetia i te päto’i ‘ämui (‘e te Täpura ‘ämui ) i te tahi mau ‘öpuara’a a te hau fenua, mea nähea ïa ? » Teie o tä na i pähono : « ‘Ua parau a’e na vau, ‘aita vau e färi’i i te mau parau petara’a ‘e te parau täpirira’a. E mä’iti ana’e mätou, e rave hia i te reira nä roto i te arata’ira’a a A Ti’a Pörïnetia, e püpü teie o te hiti marü noa ra mai i te mahana o te i te färiu mai ra. »
Pü’ohura’a : mau tino ‘äpï
I teie mau hepetoma i muri nei, e ‘ite hia atu ai te tahi mau mata ‘äpï : Teie te tahi mau i’oa : Tähö’ëra’a Huira’atira : Jeanine Tata (Nuku Hiva), Joseph Ah Scha (Ua Pou), Gilda Vaiho (Tüamotu), Nuihau Laurey (Pae i ni’a mata’i nei) a ore ra o Dilma Aro (Pae i ni’a mata’i nei).
Nö te Täpura ‘ämui ra, e mau ti’a teie i mätaro a’e na hia e te huira’atira, mai iä Anthony Geros änei (i ni’a matai’), Joelle Frebault (Fenua ‘enata ma), Vito Maamaatuaiahutapu (Tuamotu-Mihiroa), Chantal Tahiata (Tuha’a pae) a ore ra o Jacky Drollet räua Valentina Cross (I ni’a mata’i nei)
Hö’ë ä huru nö te püpü A Ti’a Pörïnetia, ‘ua mätaro a’e na hia te rahira’a o te mau ti’a, mai iä Anthonio Perez, Emma Maraea ‘e o Armelle Merceron ( nö te mau pae i ni’a mäta’i nei rätou pa’ato’a).
‘Aita e ‘ore, i te ha’amätara’a, ‘e ‘ere ihoa ïa i te mea ‘ohie. Nä te tau ra e fa’aaravihï atu i te reira tino, i te reira atu. E ha’amau hia rätou nö te hö’ë tau roara’a to’o pae matahiti. A ha’amana’o na tätou, ‘ua fafau teie mau püpü i rave rahi mau parau. I roto noa i te tahi pu’e mahana, e mana roa mai rätou i ni’a i tö rätou ti’ara’a ‘auvaha nö nä 260 000 ta’ata e noho nei i Pörïnetia. Te tia’i mai ra te ‘ohipa. ‘Eäha atu ra ?
TP
I teie mau hepetoma i muri nei, e ‘ite hia atu ai te tahi mau mata ‘äpï : Teie te tahi mau i’oa : Tähö’ëra’a Huira’atira : Jeanine Tata (Nuku Hiva), Joseph Ah Scha (Ua Pou), Gilda Vaiho (Tüamotu), Nuihau Laurey (Pae i ni’a mata’i nei) a ore ra o Dilma Aro (Pae i ni’a mata’i nei).
Nö te Täpura ‘ämui ra, e mau ti’a teie i mätaro a’e na hia e te huira’atira, mai iä Anthony Geros änei (i ni’a matai’), Joelle Frebault (Fenua ‘enata ma), Vito Maamaatuaiahutapu (Tuamotu-Mihiroa), Chantal Tahiata (Tuha’a pae) a ore ra o Jacky Drollet räua Valentina Cross (I ni’a mata’i nei)
Hö’ë ä huru nö te püpü A Ti’a Pörïnetia, ‘ua mätaro a’e na hia te rahira’a o te mau ti’a, mai iä Anthonio Perez, Emma Maraea ‘e o Armelle Merceron ( nö te mau pae i ni’a mäta’i nei rätou pa’ato’a).
‘Aita e ‘ore, i te ha’amätara’a, ‘e ‘ere ihoa ïa i te mea ‘ohie. Nä te tau ra e fa’aaravihï atu i te reira tino, i te reira atu. E ha’amau hia rätou nö te hö’ë tau roara’a to’o pae matahiti. A ha’amana’o na tätou, ‘ua fafau teie mau püpü i rave rahi mau parau. I roto noa i te tahi pu’e mahana, e mana roa mai rätou i ni’a i tö rätou ti’ara’a ‘auvaha nö nä 260 000 ta’ata e noho nei i Pörïnetia. Te tia’i mai ra te ‘ohipa. ‘Eäha atu ra ?
TP