Tahiti, i te piti nō titema – 'Ua 'īriti hia te tahua natirara "E-reo", rave'a 'āpī a te taiete Speak Tahiti no te ha'a fāna'o i te mau ha'api'ira'a o te reo tahiti i tā ratou mau hōani i te mau taime ato'a 'e 'i te mau vahi ato'a. Rave'a 'āpī e ha'apōpou hia nei e Flora Devatine, fa'atere no te Fare Vāna'a.
Mahana toru ra, 'ua tupu te 'ōro'a 'īritira'a o te tahua natirara "E-reo", ha'amauhia e te taiete Speak tahiti fa'aterehia 'e Heiura Itae-Tetaa. E rave'a 'āpī 'e nehenehe ai te mau hōani e ha'api'i 'i te reo tahiti i ni'a i te tahua natirara, i te mau taime ato'a e i te mau vahi ato'a. Ua titau manihini hia te tahi mau 'orometua ha'api'i i te reo tahiti nō te fare ha'api'ira'a tuatoru, te faatere hau o te Ha'apira'a Christelle Lehartel, e te tahi mau taiete o tei tauturu mai nō te ha'amaura'a i teie tahua natirara. Ua 'ōmua mai o Heiura na roto i tōna mau mana'o ha'amāuruuru 'i tāna mau rave 'ohipa, mai te ha'apāpū e 'ua riro te reo tahiti 'ei rave'a nō te fa'atupu i te 'ohipa. Inaha te rahira'a o te mau hōani a te taiete Speak Tahiti o te mau taiete ia o te fenua nei e ha'a fāna'o nei i te mau ha'api'ira'a i tā rātou mau rave 'ohipa. O Te fare turuuta'a (CPS) te taiete mātāmua roa e ha'a fāna'o i te tahua natirara "E-reo" i tāna na 500 ti'ahapa rave 'ohipa. Ua hōro'a ato'a hia te tahi taime paraparau ra'a na Flora Devatine, fa'atere no te Fare Vāna'a. Te haapōpou nei 'oia i te ha'amaura'a hia teie tahua natirara 'āpī, feruri hia mai e teie mau tamari'i 'aravihi nō te fenua nei. E ha'afaufa'a te reira i te reo. E 'e tauturu ato'a i te feia pa'ari e hia'ai nei e ha'api'i fa'ahou i to rātou iho reo. E rāve'a pāpū ato'a 'ia 'ite hia e 'ia ha'api'i hia te reo tahiti i te mau fenua ato'a.
Mahana toru ra, 'ua tupu te 'ōro'a 'īritira'a o te tahua natirara "E-reo", ha'amauhia e te taiete Speak tahiti fa'aterehia 'e Heiura Itae-Tetaa. E rave'a 'āpī 'e nehenehe ai te mau hōani e ha'api'i 'i te reo tahiti i ni'a i te tahua natirara, i te mau taime ato'a e i te mau vahi ato'a. Ua titau manihini hia te tahi mau 'orometua ha'api'i i te reo tahiti nō te fare ha'api'ira'a tuatoru, te faatere hau o te Ha'apira'a Christelle Lehartel, e te tahi mau taiete o tei tauturu mai nō te ha'amaura'a i teie tahua natirara. Ua 'ōmua mai o Heiura na roto i tōna mau mana'o ha'amāuruuru 'i tāna mau rave 'ohipa, mai te ha'apāpū e 'ua riro te reo tahiti 'ei rave'a nō te fa'atupu i te 'ohipa. Inaha te rahira'a o te mau hōani a te taiete Speak Tahiti o te mau taiete ia o te fenua nei e ha'a fāna'o nei i te mau ha'api'ira'a i tā rātou mau rave 'ohipa. O Te fare turuuta'a (CPS) te taiete mātāmua roa e ha'a fāna'o i te tahua natirara "E-reo" i tāna na 500 ti'ahapa rave 'ohipa. Ua hōro'a ato'a hia te tahi taime paraparau ra'a na Flora Devatine, fa'atere no te Fare Vāna'a. Te haapōpou nei 'oia i te ha'amaura'a hia teie tahua natirara 'āpī, feruri hia mai e teie mau tamari'i 'aravihi nō te fenua nei. E ha'afaufa'a te reira i te reo. E 'e tauturu ato'a i te feia pa'ari e hia'ai nei e ha'api'i fa'ahou i to rātou iho reo. E rāve'a pāpū ato'a 'ia 'ite hia e 'ia ha'api'i hia te reo tahiti i te mau fenua ato'a.
Te mau mana'o o Heiura Itae-Tetaa (huri-hia na roto i te reo tahiti) e o Flora Devatine
Heiura Itae-Tetaa : "'Aita vau e hina'aro 'ia morohi te reo tahiti"
"Na Ludmilla Chin Meun Tapea, oia i papai i te puta Nā Tātou terā, i tauturu maita'i ia mātou nō te pae o te reo, e horo'a ato'a 'oia i te mau ha'api'ira'a. A 40 matahiti i teie nei 'i te ha'a ra'a 'ei 'orometua ha'api'i i te reo Tahiti. Are'a ra ia Flora Devatine, nō te hepetoma i ma'iri a'e nei noa to māua fārerei ra'a. I te hō'ē taime 'ua tapitapi ri'i tō'u mana'o i te mea e 'aita ho'i au e parau pāpū nei i tō'u iho reo : 'ua tano ānei e na'u e ha'a faufa'a i te reira ? 'Aita ra vau e hina'aro 'ia morohi te reo tahiti, i 'imi ai au i te tahi rāve'a nō te ha'afaufa'a ia na na roto i tō'u mau 'ite, e tā'u na rima turu."
Flora Devatine : "E tītau hia ia mātou ia feruri e nāhea i te huri i teie mau ta'o 'āpī"
"E 'ere nō teie noa mahana i matara mai ai te mau ta'o 'āpī. E te matara noa ra i te mau mahana ato'a, i te mau miniti ato'a, nehenehe parau te mau tetoni ato'a. Mea na reira ia te ha'amaura'a hia te Fare Vāna'a i te matahiti 1972, te puta mātamua tāna i pāpa'i nō ni'a ia i teie mau ta'o nō te mau reo 'āpī i terā ra tau, fa'atata ia 50 matahiti i teie nei. Teie ia e ha'afifi nei i to te Fare Vānaa i roto i te hurira'a nō teie mau ta'o 'ē'ē no roto mai i teie 'ohipa o ta tātou e 'ite nei i teie pō. E 'ere i te mea 'ōhie nō te huri terā ra te fa'a 'ohipa nei tātou i te rorouira i te mau mahana ato'a, fa'atata i roto i te mau utuafare ato'a, i terā ra tau 'aita roa atu ia. E tītau hia ra ia mātou ia feruri e nāhea i te huri i teie mau ta'o āpī. Ei hi'ora'a nō te ta'o "rorouira" : te tupura'a te tahi rurura'a a te mau fenua no Patitfa i Tahiti nei, 'ua ha'amau a'e na ia mātou i te ta'o "rorouira", e tau matahiti i muri mai 'ua ui mātou i tō te fenua vaihī, e mea nāfea ta rātou huri ra'a ? Pahono mai nei te vaihi e "lolouila". Te aura'a ra 'ua tū to mātou mana'o, 'aita ho'i rātou i ite i ta mātou huri ra'a, ua feruri ra rātou mai ta mātou i feruri. 'Aita ato'a tātou e 'ite ra e rave rahi mau ta'o ta tātou e fa'a' 'ohipa ra i teie mahana, e 'ere roa atu i te reo tahiti, no roto ra i te reo peretane ānei, te reo paniora e te vai atu rā. E nō te huri i teie mau ta'o 'ē'ē 'aita atu e rave'a maori ra 'e ho'i i roto i te tumu o te ta'o i reira e ha'a mā'ohi ai."
"Na Ludmilla Chin Meun Tapea, oia i papai i te puta Nā Tātou terā, i tauturu maita'i ia mātou nō te pae o te reo, e horo'a ato'a 'oia i te mau ha'api'ira'a. A 40 matahiti i teie nei 'i te ha'a ra'a 'ei 'orometua ha'api'i i te reo Tahiti. Are'a ra ia Flora Devatine, nō te hepetoma i ma'iri a'e nei noa to māua fārerei ra'a. I te hō'ē taime 'ua tapitapi ri'i tō'u mana'o i te mea e 'aita ho'i au e parau pāpū nei i tō'u iho reo : 'ua tano ānei e na'u e ha'a faufa'a i te reira ? 'Aita ra vau e hina'aro 'ia morohi te reo tahiti, i 'imi ai au i te tahi rāve'a nō te ha'afaufa'a ia na na roto i tō'u mau 'ite, e tā'u na rima turu."
Flora Devatine : "E tītau hia ia mātou ia feruri e nāhea i te huri i teie mau ta'o 'āpī"
"E 'ere nō teie noa mahana i matara mai ai te mau ta'o 'āpī. E te matara noa ra i te mau mahana ato'a, i te mau miniti ato'a, nehenehe parau te mau tetoni ato'a. Mea na reira ia te ha'amaura'a hia te Fare Vāna'a i te matahiti 1972, te puta mātamua tāna i pāpa'i nō ni'a ia i teie mau ta'o nō te mau reo 'āpī i terā ra tau, fa'atata ia 50 matahiti i teie nei. Teie ia e ha'afifi nei i to te Fare Vānaa i roto i te hurira'a nō teie mau ta'o 'ē'ē no roto mai i teie 'ohipa o ta tātou e 'ite nei i teie pō. E 'ere i te mea 'ōhie nō te huri terā ra te fa'a 'ohipa nei tātou i te rorouira i te mau mahana ato'a, fa'atata i roto i te mau utuafare ato'a, i terā ra tau 'aita roa atu ia. E tītau hia ra ia mātou ia feruri e nāhea i te huri i teie mau ta'o āpī. Ei hi'ora'a nō te ta'o "rorouira" : te tupura'a te tahi rurura'a a te mau fenua no Patitfa i Tahiti nei, 'ua ha'amau a'e na ia mātou i te ta'o "rorouira", e tau matahiti i muri mai 'ua ui mātou i tō te fenua vaihī, e mea nāfea ta rātou huri ra'a ? Pahono mai nei te vaihi e "lolouila". Te aura'a ra 'ua tū to mātou mana'o, 'aita ho'i rātou i ite i ta mātou huri ra'a, ua feruri ra rātou mai ta mātou i feruri. 'Aita ato'a tātou e 'ite ra e rave rahi mau ta'o ta tātou e fa'a' 'ohipa ra i teie mahana, e 'ere roa atu i te reo tahiti, no roto ra i te reo peretane ānei, te reo paniora e te vai atu rā. E nō te huri i teie mau ta'o 'ē'ē 'aita atu e rave'a maori ra 'e ho'i i roto i te tumu o te ta'o i reira e ha'a mā'ohi ai."
